Τα καλύτερα δείγματα αρχιτεκτονικού μοντερνισμού του Μεσοπολέμου, ατάκτως ερριμμένα στις γωνιές της πρωτεύουσας, αναδύουν την ατμόσφαιρα μιας άλλης εποχής, όπου το Art Deco συνάντησε το Bauhaus και η ελληνικότητα απέκτησε νέες, διεθνείς, διαστάσεις.
Το τέλος του Α’ Παγκόσμιου Πολέμου συνοδεύτηκε από κοινωνικές και ιδεολογικές αλλαγές που είχαν επιπτώσεις και στην αρχιτεκτονική. Φύσηξε ένας αέρας ευρωπαϊκού εκμοντερνισμού. Στην Αθήνα, που ήταν ακόμα μικρή πόλη, άρχισαν να χτίζονται οι πρώτες πολυκατοικίες που υπόσχονταν τη μητροπολιτική ευτυχία ενός καλύτερου μέλλοντος. Κυριάρχησαν οι απλές μορφές, τα νέα οικοδομικά υλικά, πνεύμα οικονομίας και ορθολογισμού. Οι Art Deco διακοσμητικές μορφές, τα μαθήματα του Bauhaus και ο παριζιάνικος κυβισμός συνδυάστηκαν με γερμανική αυστηρότητα και βιεννέζικη κομψότητα. Οι περισσότεροι αρχιτέκτονες είχαν άλλωστε σπουδάσει στην Ευρώπη και είχαν κρατήσει διαύλους επικοινωνίας με την πρωτοπορία του Παρισιού ή του Βερολίνου. Πολλά από τα μοντέρνα τους κτίρια προκάλεσαν τότε το ενδιαφέρον των ευρωπαίων αρχιτεκτόνων και δημοσιεύθηκαν σε διεθνή περιοδικά. Την ίδια ώρα με αυτή τη μεγάλη στροφή στα κέντρα του δυτικού πολιτισμού, μία άλλη εγχώρια πρωτοπορία ταύτιζε το απόλυτα μοντέρνο με μια ελληνικότητα που προϋπήρχε του κλασικού και συνεχιζόταν αδιάλειπτα ως την τέταρτη δεκαετία του 20ου αιώνα, στο έργο ανώνυμων χτιστάδων και ζωγράφων. Το παράλληλο ενδιαφέρον για την ελληνικότητα και την παραδοσιακή αρχιτεκτονική βρήκε γόνιμο έδαφος, κάποιες φορές, στο έργο των ίδιων ανθρώπων. Εκεί γύρω στο 1930 η ελληνική αρχιτεκτονική ταλαντευόταν στο ενδιάμεσο μιας επιθυμίας να παρακολουθήσει από κοντά τις διεθνείς προκλήσεις και μιας προσπάθειας να φυτρώσει αυτόνομα από τη δική της γη. Ο Μεσοπόλεμος ήταν μια μεγάλη εποχή για την αθηναϊκή αρχιτεκτονική, που αξίζει την αγάπη και τη φροντίδα μας για να συνεχίσει να υπάρχει μαζί μας ως κληρονομιά, αλλά και ως μάθημα για τις επόμενες γενιές.
Πολυκατοικία Σπαθάρη
Μια από τις πρώτες πολυκατοικίες της Αθήνας που διερεύνησαν τη μορφολογία του νέου τρόπου κατοικίας, πριν ακόμα διαμορφωθεί στον οικοδομικό κανονισμό η «τυπική» πολυκατοικία του μεσοπολέμου, βρίσκεται στην οδό Μαυρομματαίων 39. Σχεδιάστηκε το 1924 από τον Νικόλαο Νικολαΐδη, που είχε σπουδάσει στο Μόναχο. Το κύριο χαρακτηριστικό της είναι ο κυλινδρικός πύργος της γωνίας που καταλήγει σε ένα πραγματικό belvedere. Το γεωμετρικό πρίσμα της είναι οργανωμένο με απλά γραμμικά στοιχεία, στα οποία κυριαρχεί το κατακόρυφο μέτωπο στην όψη του δρόμου, με τις δυο γιγάντιες παραστάδες, πλάι στην είσοδο, να καταλήγουν σε μικρούς χορούς γυμνοπαιδιών.
Η Μπλε Πολυκατοικία
Η πλατεία Εξαρχείων κυριαρχείται από τη «μπλε» πολυκατοικία που σχεδίασε ο Κυριακούλης Παναγιωτάκος το 1932, με τη βοήθεια του ζωγράφου Σπύρου Παπαλουκά για τους χρωματισμούς. Πρόκειται για εξαιρετικό παράδειγμα μοντέρνας πολυκατοικίας. Στην όψη της συνδύαζε τις αισθητικές με τις λειτουργικές αρετές, χάρη στα πλούσια υαλοστάσια και τις προφυλαγμένες βεράντες. Το βαθύ μπλε στις κατακόρυφες επιφάνειες των όψεων και οι ζεστές σιένες στα μπαλκόνια έχουν πλέον ξεθωριάσει, αλλά το χρώμα αυτού του κτιρίου ήταν πραγματικό γεγονός στην εποχή του. Σήμερα η πολυκατοικία είναι βαμμένη με λευκό χρώμα και στο εξωτερικό της δεν θυμίζει σε τίποτα τη μεγάλη αίγλη που είχε κάποτε. Το εσωτερικό της, όμως, κυρίως λόγω της εξαιρετικής αρχιτεκτονικής, αποτελεί πηγή έμπνευσης μέχρι και σήμερα, για την πραγματοποίηση γυρισμάτων τηλεοπτικών σειρών αλλά και διαφημίσεων.
Πολυκατοικία Παπαλεονάρδου
Η οδός Πατησίων ήταν από τους πρώτους δρόμους που γνώρισαν την ανάπτυξη της αστικής πολυκατοικίας στη δεκαετία του 1920. Στο αριθμό 61, στη γωνία με την οδό Σκαραμαγκά, βρίσκεται η πολυκατοικία που σχεδίασε ο Κώστας Κιτσίκης το 1925, με στοιχεία του γερμανικού art nouveau που είχε διδαχτεί στο Βερολίνο. Στον εν λόγω αρχιτέκτονα αποδίδεται η πατρότητα της εισαγωγής της πολυκατοικίας στην Ελλάδα. Το συμπαγές μέτωπό της, με τα βαριά μπαλκόνια, διανθίζεται από μια κατακόρυφη διακοσμητική ζώνη απλών γεωμετρικών μοτίβων στον άξονα συμμετρίας. Η πολυκατοικία στην οποία έμενε η Μαρία Κάλλας στην Αθήνα, γνωστή και ως Πολυκατοικία Παπαλεονάρδου, ακολουθεί το ρεύμα του εκλεκτικισμού, καθώς διατηρεί τη συμμετρία του νεοκλασικισμού και συγχρόνως έχει δανειστεί στοιχεία από το Art Nouveau.
Διονυσίου Αρεοπαγίτου 37 (είναι αυτή της κεντρικής φωτό)
Στην οδό Διονυσίου Αρεοπαγίτου 37, απέναντι από την Ακρόπολη, βρίσκεται η μικρή πολυκατοικία που σχεδίασε ο Βασίλειος Κουρεμένος στις αρχές του ‘30. Είναι το «αδερφάκι» του δικού του σπιτιού, στον αριθμό 17 του ίδιου δρόμου. Και αυτό, όπως και το άλλο σπίτι, είναι χαρακτηριστική έκφραση του μετέωρου βήματος από την κλασική παράδοση στο νεωτερισμό, όπως τον αντιλαμβάνονταν ο αρχιτέκτονας, γνήσιος εκπρόσωπος της Σχολής Beaux Arts του Παρισιού. Η συμμετρία και οι γραμμικές αναλογίες της όψης του αναδεικνύουν το πνεύμα του κλασικού μέσα από τον κομψό συνδυασμό των υλικών, που ανταποκρίνονται σε κριτήρια κατασκευαστικής αλήθειας και ορθολογικότητας.
