Το μεγάλο αφιέρωμα του Zeitgeist στους ανθρώπους, την Τέχνη, την Αρχιτεκτονική και τις αθέατες πλευρές μιας χώρας που κάποτε υπήρξε και την έλεγαν Σοβιετική Ένωση.
Φέτος συμπληρώνονται 30 χρόνια από τη διάλυση της Ένωσης Σοβιετικών Σοσιαλιστικών Δημοκρατιών, ενός κρατικού μορφώματος το οποίο προέκυψε ύστερα από την Ρωσική Επανάσταση τον Οκτώβριο του 1917, διέτρεξε δια πυρός και σιδήρου τον 20ο αιώνα αλλά δεν πρόλαβε να περάσει στον 21ο. Τον Αύγουστο του 1991 έπεσε σε κώμα (πραξικόπημα) και τον Δεκέμβριο της ίδιας χρονιάς έφυγε οριστικά από τον παγκόσμιο χάρτη. Ως συντεταγμένο κράτος έζησε 74 χρόνια, ως ιδεολόγημα όμως ήταν κλινικά νεκρό πολλά χρόνια πριν τον επίσημο θάνατό του.
Η διάλυση της Σοβιετικής Ένωσης, η κατάρρευση του μπλοκ των ανατολικοευρωπαϊκών κρατών που είχε θέσει στη σφαίρα επιρροής της και η δημιουργία πολλών νέων δημοκρατιών δεξιά κι αριστερά από τα Ουράλια αλλά και στη Βαλκανική Χερσόνησο είναι, μετά τους δύο Παγκόσμιους Πολέμους, το τρίτο σημαντικότερο γεγονός του 20ου αιώνα. Οι συνέπειές του συνεχίζονται μέχρι και τις μέρες μας· τη στιγμή που γράφεται αυτό το κείμενο σε πολεμικό αναβρασμό βρίσκονται τα σύνορα Ουκρανίας – Ρωσίας, μια μόνο από τις περιοχές στις οποίες ο κύριος σεισμός από τη διάλυση της Σοβιετικής Ένωσης δίνει συνεχώς μετασεισμούς. Και φυσικά δεν έχει περάσει πολύ καιρός, λίγοι μήνες μόνο, από το τελευταίο, εξαιρετικά αιματηρό μίνι πόλεμο ανάμεσα στην Αρμενία και το Αζερμπαϊτζάν που έληξε με συντριπτική ήττα της πρώτης στο (αμφισβητούμενο) Ναγκόρνο Καραμπάχ. Ποιος μίλησε για το «τέλος της ιστορίας»;
Το Zeitgeist αποφάσισε να συμμετάσχει στο παγκόσμιο «εορτασμό» των τριάντα χρόνων από το κομβικό για την ανθρωπότητα γεγονός με μια σειρά κειμένων που, σε αντίθεση με ό,τι θα περίμενε κανείς, δεν στοχεύουν στο να θυμίσουν τη στιγμή της πτώσης. Στα κείμενα αυτά στρέφουμε το βλέμμα μας στη σοβιετική καθημερινότητα που προηγήθηκε της πτώσης. Καθημερινότητα η οποία συσσώρευσε τόσο αρνητικό φορτίο σε αυτούς που την έζησαν που η πτώση ήταν θέμα χρόνου. Η πτώση ήρθε το 1991, αλλά σε αντίθεση με τις προβλέψεις της πλειονότητας των αναλυτών δεν ήταν καθόλου εκκωφαντική. Ήταν βουβή, όπως βουβός ήταν επί επτά δεκαετίες ο σοβιετικός λαός.
Αυτή την απουσία «φωνής» θέλουμε να διερευνήσουμε με μια σειρά κειμένων που έχουν στο κέντρο τους τον άνθρωπο. Όχι τον «νέο σοβιετικό άνθρωπο» όπως βαυκαλιζόταν το καθεστώς αλλά τον απλό, καθημερινό άνθρωπο: τους νέους που έκαναν όνειρα μέσα σε ένα καθεστώς που είχε ποδηγετήσει τα όνειρά τους. Τους εργαζόμενους που δούλευαν σκληρά για να διατηρούν τη λάμψη της αυτοκρατορίας έχοντας χάσει τη δική τους ζωή. Τους παγιδευμένους κατοίκους των δημιουργημένων από το πουθενά πόλεων στην αχανή Σοβιετία που φιλοξενούσαν βαριές
(πολεμικές, πετροχημικές ή πυρηνικές) βιομηχανίες. Αυτούς που κρυφά κρατούσαν ημερολόγια στα οποία κατέγραφαν την επώδυνη επανάληψη, αυτούς που δεν τολμούσαν να φύγουν από τις περίκλειστες στρατοβιομηχανικές πόλεις στις οποίες εργάζονταν.
Στο εκπληκτικό του βιβλίο «Το Μηδέν και το Άπειρο» (Darkness at Noon, 1949), ο Άρθουρ Καίσλερ, ο κορυφαίος αυτός συγγραφέας και από τους πρώτους επιφανείς πολέμιους του σοβιετικού καθεστώτος περιγράφει με συγκλονιστική δύναμη τον παραλογισμό του σοβιετικού καθεστώτος και τη θέση του ατόμου μέσα του: «Το άπειρο ήταν μια πολιτικώς ύποπτη ποσότητα, το ‘’εγώ’’ μια πολιτικώς ύποπτη ποσότητα. Το Κόμμα δεν αναγνώριζε την ύπαρξή του. Ο ορισμός του ατόμου ήταν ο εξής: το πηλίκο ενός εκατομμυρίου ανθρώπων δια ενός εκατομμυρίου. Το Κόμμα αρνιόταν την ελεύθερη βούληση του ατόμου και, συγχρόνως, αξίωνε την αυτοθυσία του».
Από σήμερα και κάθε μέρα, μία ξεχωριστή έρευνα για τις πιο ενδιαφέρουσες πτυχές της ζωής στη Σοβιετική Ένωση, ένα αφιέρωμα που απαρτίζεται από 5 ξεχωριστά θέματα.
Τρίτη 27 Ιουλίου: Αρχιτεκτονική: Άσκηση εξαπάτησης και προπαγάνδας
Τετάρτη 28 Ιουλίου: Νεολαία: Ανάμεσα στη σιωπή και τον διχασμό
Πέμπτη 29 Ιουλίου: Μουσική: Η σοβιετική ποπ και τα όργανα της προπαγάνδας
Παρασκευή 30 Ιουλίου: Κοινωνία: Μυστικές πόλεις – σφραγισμένα στόματα
Σάββατο 31 Ιουλίου: Ημερολόγια: Ο φύλακας της μνήμης και της αξιοπρέπειας
