Ο Ντεριντά και ο Μποντριγιάρ για την 11η Σεπτεμβρίου 2001

Οι δύο κορυφαίοι Γάλλοι φιλόσοφοι και διανοητές της σύγχρονης εποχής δίνουν απαντήσεις στο «γιατί;» της αδιανόητης φρίκης που έζησε η ανθρωπότητα πριν από 20 ακριβώς χρόνια.   

Η τρομοκρατική επίθεση στους Δίδυμους Πύργους της Νέας Υόρκης, στις 11 Σεπτεμβρίου 2001,  υπήρξε για τους φιλοσόφους και τους διανοητές ανά τον κόσμο ένας περίπλοκος όσο και συναρπαστικός γρίφος. Το πρώτο διάστημα, παγωμένοι κι αυτοί από το αποτρόπαιο θέαμα και τον καταιγισμό των γεγονότων που ακολούθησαν και στα οποία τον πρώτο λόγο είχαν οι στρατιωτικοί, οι πράκτορες και (λιγότερο) οι πολιτικοί, απέφυγαν να εκφέρουν συγκροτημένη γνώμη πέρα ίσως από σκόρπια, ελαφρώς ανούσια, δημοσιογραφικού κυρίως τύπου άρθρα σε κορυφαία έντυπα μέσα και ειδησεογραφικές ιστοσελίδες που τους προσέγγισαν για μια πρώτη γνώμη τις πρώτες ώρες και ημέρες του χτυπήματος.

Πολύ πιο διεισδυτικοί από τους διπλωμάτες και τους πολιτικούς επιστήμονες, πολύ πιο ουσιαστικοί από τους διεθνολόγους και τους οικονομολόγους, οι φιλόσοφοι είδαν πίσω από το τρομερό χτύπημα των ακραίων ισλαμιστών τη φθορά της Νεωτερικότητας, την αμφισβήτηση της υπεροχής του ανθρώπινου είδους πάνω στη φύση κατά αντιστοιχία του κλονισμού της υπεροχής της Δύσης πάνω στον υπόλοιπο κόσμο. Ας δούμε τη γνώμη δύο εξ’ αυτών.

Ο Ζαν Μποντριγιάρ (Jean Baudrillard, 1929 – 2007), ήταν ένας από τους πρώτους φιλοσόφους που τοποθετήθηκε απέναντι στο φοβερό έγκλημα των τρομοκρατών. Κορυφαίος κριτικός του μεταμοντερνισμού, ο Μποντριγιάρ επεσήμανε τον έντονο συμβολισμό του στόχου των τρομοκρατών (World Trade Center), ο οποίος, κατά την άποψή του, εξέφραζε ταυτόχρονα μια ανταγωνιστική «καθετότητα» (verticalite) η οποία διακόπτεται βίαια από το χτύπημα και μια «διπλότητα» με ιδιαίτερο συμβολισμό. «Μόνο ο διπλασιασμός του σημείου [signe] θέτει πραγματικά τέλος σε ότι υποδηλώνεται…» γράφει στο βιβλίο του «Power Inferno: Τρομοκρατία και παγκόσμια βία». ¹

Πατώντας πάνω στο κλασικό δίπολο του Καλού και του Κακού και παραφράζοντας τη γνωστή φράση του Τζορτζ Μπους του νεώτερου περί Άξονα του Κακού (Axis of Evil) που έπρεπε να παραχθεί από τη …συμμαχία των προθύμων, ο Γάλλος φιλόσοφος κι επικοινωνιολόγος καταλήγει: «Όλα οφείλονται  στο ότι ο Άλλος όπως και το Κακό, είναι αδιανόητος. Όλα οφείλονται στην αδυναμία να συλλάβουμε τον Άλλο -φίλο ή εχθρό- στη ριζική του ετερότητα, στην ασυμφιλίωτη ξενότητά του… Πως μπορεί ο Άλλος, αν [και καλά] δεν είναι ηλίθιος, ψυχοπαθής ή θρησκόληπτος, να θέλει να είναι διαφορετικός, χωρίς την παραμικρή επιθυμία να προσχωρήσει στο οικουμενικό μας Ευαγγέλιο;». Ο Μποντριγιάρ μας καλεί να αντιληφθούμε ότι αυτό που συνέβη την 11^η Σεπτεμβρίου του 2001 στις ΗΠΑ δεν πρόκειται για το μίσος εκείνων από τους οποίους πήραμε (ως Δύση) τα πάντα και στους οποίους δεν δώσαμε τίποτα ως ανταπόδοση, «αλλά για το μίσος εκείνων στους οποίους δώσαμε τα πάντα χωρίς να μπορούν να το ανταποδώσουν».

Ο Ζακ Ντεριντά (Jacques Derrida, 1930 – 2004) θεωρούσε ότι την 11^η  Σεπτεμβρίου 2001 δεν αναγγέλθηκε απλώς αλλά επιβεβαιώθηκε με θεατρικό τρόπο το τέλος μιας εποχής καθώς μαζί με τους Δίδυμους Πύργους  κατέρρευσε ολόκληρος ο λογικός, σημειολογικός, ρητορικός, νομικός και πολιτικός μηχανισμός  που νοηματοδοτούσε και προσέδιδε χρησιμότητα στην καταγγελία των κρατών- παριών· το χτύπημα δεν προερχόταν από ένα συντεταγμένο κράτος, έστω ένα κράτος – αλήτη (rogue state) κατά τον προσφιλή στο Πεντάγωνο χαρακτηρισμό κρατικών οντοτήτων όπως το Ιράκ, το Αφγανιστάν, η Λιβύη κ.ά . Ο Γάλλος φιλόσοφος και σημειολόγος αποδίδει στο χτύπημα της συμμορίας του Μοχάμεντ Άτα τον χαρακτηρισμό του «τραύματος», μια αγαπημένη έκφρασή του, για να υποδηλώσει την τελεσίδικη και πάγια παρουσία του τρομοκρατικού φαινομένου. Κατά τον Ντεριντά το «τραύμα» αυτό δεν συνίστατο στο τραυματικό αποτέλεσμα που προκάλεσε το ίδιο το γεγονός μιας τρομοκρατικής επίθεσης που είχε συμβεί άλλωστε και στο παρελθόν με άλλες μορφές, αλλά στον αναμφισβήτητο φόβο μιας ακόμα χειρότερης και μελλοντικής απειλής. «Το τραύμα εξακολουθεί να είναι τραυματικό και ανίατο γιατί προέρχεται από το μέλλον. Το δυνητικό τραύμα τραυματίζει εξίσου. Δημιουργείται από ένα χτύπημα που δεν έχει εκδηλωθεί ακόμα αλλά το οποίο έχει ήδη εξαγγελθεί. Η συνειδητοποίηση της πιθανότητας εκδήλωσής του στο χρονικό διάστημα που θα ακολουθήσει προηγείται της μελλοντικής έλευσής του», γράφει ο Γάλλος φιλόσοφος της αποδόμησης στο βιβλίο του «Two Essays on Reason» στο οποίο περιλαμβάνονται δύο διαλέξεις του για την έννοια της κυριαρχίας του κράτους που έδωσε το 2002².

Πηγές

1. Jean Baudrillard- ‘Power Inferno: Τρομοκρατία και παγκόσμια βία’, Εκδόσεις Κριτική, 2005.
2. Jacques Derrida, ‘Two Essays on Reason’, Stanford University Press, 2005. Στο Συλλογικό: ‘Ο πόλεμος στο Ιράκ και η διεθνής κοινότητα’, Ινστιτούτο Αμυντικών Αναλύσεων, Αθήνα 2003.