Η πιο πλήρης ιστορική αναδρομή για την ημέρα της εργατικής τάξης, από το Σικάγο του 1886 στη Θεσσαλονίκη του 1936 και από την Κατοχή στο σήμερα.
Η πρώτη Μαΐου είναι κάτι περισσότερο από ανοιξιάτικη γιορτή. Είναι η μέρα της εργατικής τάξης, των αγώνων και της αιματοβαμμένης ιστορίας ανθρώπων που δεν λύγησαν μπροστά στους ισχυρούς – των ανθρώπων που «εφηύραν» τη συλλογικότητα. Η χιλιοτραγουδισμένη 1η Μάιου, η φορτωμένη με λουλούδινα στεφάνια και πύρινους λόγους, η ποτισμένη με δάκρυα και αίμα έφτασε. Σήμερα, λίγοι θυμούνται γιατί βαραίνει τόσο πολύ στην ιστορία αυτή η μέρα, λίγοι αναρωτιούνται γιατί ονομάζεται Εργατική Πρωτομαγιά. Ίσως να μην έχουν ακούσει για τους αγώνες, για τις θυσίες των ανθρώπων που αψήφησαν τη σιδερένια γροθιά του κεφαλαίου.
Σήμερα, την Πρωτομαγιά τη ντύνουν μόνο με λουλούδια και εκδρομικές αποδράσεις στα υπέροχα σαλέ της Αράχωβας, στα all inclusive της Σαντορίνης, στις βαρκάδες της λίμνης Πλαστήρα που σαν γομολάστιχες παλεύουν να σβήσουν την ιστορική μνήμη. Μα ετούτη η ιστορία, είναι γραμμένη με αίμα και δάκρυα και δεν μπορεί να σβηστεί. Λίγοι έχουν απομείνει πια να φωνάζουν «Δεν είναι αργία, είναι απεργία» και οι φωνές αυτές δεν φτάνουν μέχρι τα αφτιά των ισχυρών.
Η ιστορία ξεκινάει πολύ πίσω, την Πρωτομαγιά του 1886, μετά από απόφαση της Αμερικανικής Ομοσπονδίας Εργασίας να πραγματοποιηθούν απεργίες και διαδηλώσεις στο μεγαλύτερο βιομηχανικό κέντρο των ΗΠΑ, το Σικάγο. Εκείνη την ημέρα, στις απεργίες συμμετοχή είχαν εκατοντάδες χιλιάδες εργάτες από όλη τη χώρα και στην πόλη είχαν συγκεντρωθεί περίπου 100.000 άνδρες, γυναίκες και παιδιά. Το αίτημα συνοψίστηκε σε μια φράση που έγινε και το σύνθημα της λαϊκής εξέγερσης: Οχτώ ώρες δουλειά, οχτώ ώρες ανάπαυση, οχτώ ώρες ύπνο.
Οι εργάτες, μαζί με τις οικογένειές τους, επιβλέπονταν από μια βαριά οπλισμένη αστυνομική δύναμη και ενώ παρακολουθούσαν ειρηνικά τις ομιλίες, διατάχθηκε ξαφνικά η διάλυση της συγκέντρωσης. Μια χειροβομβίδα εκτοξεύτηκε προς τους αστυνομικούς και εκείνοι άρχισαν να πυροβολούν αδιακρίτως κατά του πλήθους των άοπλων συγκεντρωμένων. Ακολούθησε αιματοχυσία. Οκτώ ηγετικά στελέχη των συνδικαλιστών παραπέμφθηκαν σε δίκη, όπου κρίθηκαν ένοχοι για συνομωσία υπό το επιχείρημα ότι υποκίνησαν τον βομβιστή με τις ομιλίες που εκφώνησαν. Η προβολή αυτών των συγκλονιστικών γεγονότων ήταν ο θεμέλιος λίθος για την εγκαθίδρυση της Πρωτομαγιάς στη συλλογική μνήμη ως μεγάλη Γιορτή της Εργατιάς.
Η Πρωτομαγιά στην Ελλάδα
Στην Ελλάδα, τα πρώτα εργατικά κινήματα εμφανίστηκαν με την ανάπτυξη της καπνοκαλλιέργειας, το 1888, όταν στη Δράμα ξεσηκώθηκαν οι εργάτες για τις δεκατρείς ώρες δουλειάς την ημέρα. Αργότερα, το 1892, έγινε η πρώτη μεγάλη συγκέντρωση στο νεοελληνικό κράτος, και το 1893, δύο χιλιάδες διαδηλωτές διεκδίκησαν 8ωρο, Κυριακάτικη αργία και ασφάλιση για τα θύματα των εργατικών ατυχημάτων. Ένα χρόνο αργότερα, το 1894, η μεγάλη συγκέντρωση με τα ίδια αιτήματα καταλήγει σε συλλήψεις. Τα χρόνια περνούσαν και κάθε αγώνας κατέληγε σε επεισόδια και συλλήψεις, με την ισχυρή Φεντερασιόν να συντονίζει τη δράση της εργατικής τάξης στη Βόρεια Ελλάδα.
Το ελληνικό Σικάγο
Τα γεγονότα του 1936 στη Θεσσαλονίκη, έχουν χαρακτηριστεί ως το ελληνικό Σικάγο. Οι κινητοποιήσεις των καπνεργατών κορυφώνονται, και προβαίνουν σε κατάληψη ενός εργοστασίου μετά από την απόρριψη των αιτημάτων τους. Εργάτες από άλλα εργοστάσια ακολούθησαν το παράδειγμα των καπνεργατών με αποτέλεσμα να υπάρξει βίαιη καταστολή από στρατό και αστυνομία. Ο αγώνας πνίγηκε στο αίμα, με δώδεκα νεκρούς και πολλούς τραυματίες. Ανάμεσα στους νεκρούς, ήταν και ο νεαρός αυτοκινητιστής Τάσος Τούσης, που ο θάνατός του έμελε να γίνει σύμβολο του αγώνα και να γραφτεί στην ιστορία. Η φωτογραφία της μάνας, να θρηνεί στη μέση του δρόμου πάνω από το νεκρό παιδί της, συγκλόνισε το πανελλήνιο. Αυτή η σπαρακτική στιγμή, ενέπνευσε τον Γιάννη Ρίτσο να γράψει ένα από τα πιο γνωστά του ποιήματα, τον «Επιτάφιο», που χρόνια αργότερα θα μελοποιηθεί από τον Μίκη Θεοδωράκη.
Λίγο ψωμάκι ζήτησες καὶ σοὔδωκαν μαχαίρι,
τὸν ἵδρωτά σου ζήτησες καὶ σοὔκοψαν τὸ χέρι (…)
Γιέ μου, στ’ ἀδέλφια σου τραβῶ καὶ σμίγω τὴν ὀργή μου,
σοὺ πῆρα τὸ ντουφέκι σου – κοιμήσου, ἐσύ, πουλί μου
Μετά τη σφαγή επί ημερών Μεταξά, ο ίδιος καθιέρωσε το 1937 την Πρωτομαγιά ως «Ηµέρα Εορτασµού της Εργασίας», σε μια προσπάθεια να ξεπλύνει το όνομά του από το αίμα. Αυτός ο εορτασμός δεν θα μπορούσε να είναι ουσιαστικός όταν ο ίδιος είχε καταπνίξει κάθε συνδικαλιστική δραστηριότητα και κάθε δημοκρατική ελευθερία με εξορίες, φυλακίσεις, βασανιστήρια.
Η γερμανική Κατοχή
Επί γερμανικής κατοχής, οι Έλληνες εξακολουθούσαν να απεργούν, αψηφώντας τη δωσίλογη κυβέρνηση και τις κάνες των γερμανικών όπλων, οδηγούμενοι από την πείνα και την εξαθλίωση. Ωστόσο, η Πρωτομαγιά του 1944, έμελε να έχει τραγική κατάληξη. Μετά από μια τραγική αλυσίδα γεγονότων, ο στρατός κατοχής αποφάσισε ως αντίποινα, την εκτέλεση 200 κομμουνιστών στο Σκοπευτήριο της Καισαριανής. Οι μελλοθάνατοι οδηγήθηκαν ανήμερα της Πρωτομαγιάς στον τόπο της εκτέλεσης ανά είκοσι και τα πολυβόλα αφαίρεσαν τις ζωές σε μια λούπα αδικίας και θανάτου. Το χώμα, δεν προλάβαινε να ρουφήξει το αίμα των παλληκαριών που οι τελευταίες τους λέξεις ήταν «ζήτω η Ελλάδα, ζήτω η λευτεριά».
Μετά τη Μεταπολίτευση
Η πρώτη πρωτομαγιάτικη συγκέντρωση της Μεταπολίτευσης, το 1975, πραγματοποιείται στην πλατεία Κοτζιά και χαρακτηρίζεται από μαζικότητα. Καθ’ όλη την δεκαετία του ’80, πλήθος κόσμου συμμετείχε στις συγκεντρώσεις για την Εργατική Πρωτομαγιά. Σταδιακά, η μαζικότητα άρχισε να μειώνεται παράλληλα με την υποχώρηση της αγωνιστικής δράσης.
Η παγκοσμιοποίηση κατακερμάτισε το συνδικαλιστικό κίνημα, όπως δεν κατάφερε ποτέ πριν κανένας δικτάτορας, καμιά εξορία, κανένα φρικτό βασανιστήριο. Τα αφεντικά είναι πια πολύ μακριά, οι φωνές δεν φτάνουν μέχρι τα αφτιά τους, ο ιδρώτας του εργάτη δεν στάζει στα παπούτσια τους. Η συλλογικότητα μεταλλάχτηκε, έγινε ατομικότητα και καθένας μόνος παλεύει για τον επιούσιο. Και αν νόμος είναι το δίκιο του εργάτη, μένει μόνο σαν κουβέντα ανάμεσα σε φίλους ομοτράπεζους.
Για αυτό, ετούτη την Πρωτομαγιά, καθώς θα ξεχυνόμαστε στις παραλίες και θα κόβουμε λουλούδια από τους κάμπους, ας αφιερώσουμε μια σκέψη σε αυτούς που πότισαν με το αίμα τους το χώμα. Ας είναι αυτή η ύστατη πράξη αντίστασης στο οργουελικό σβήσιμο της ιστορίας…
Ακολουθήστε το zeitgeist.gr για να ενημερώνεστε πρώτοι για νέα θέματα και να στηρίξετε την ποιοτική δημοσιογραφία. Ένα like στο banner που βλέπετε κάτω αρκεί!
Ακούστε και ένα όχι τόσο γνωστό τραγούδι για την Πρωτομαγιά
