Όχι, δεν είναι απλώς ένας τρόπος να πεις τον Οκτώβριο. Είναι μια γλωσσική μορφή που κουβαλά μέσα της ιστορία, ταξική συνείδηση και ιδεολογικό χρώμα.
Στις δεκαετίες του 20ού αιώνα, κυρίως μέσα στους κόλπους του ελληνικού αριστερού κινήματος, η χρήση του χ αντί του κτ («Οχτώβρης» αντί «Οκτώβριος») έγινε σχεδόν υποχρεωτική. Δεν ήταν απλώς γλωσσική ευκολία· ήταν μια δήλωση ταυτότητας, εις ζωντανή ανάμνηση της Επανάστασης που ξεκίνησε στις 25 Οκτωβρίου 1917.
Γλωσσολόγοι όπως ο Μανόλης Τριανταφυλλίδης και ο Εμμανουήλ Κριαράς έχουν αναφέρει πως η απόδοση του συμφωνικού συμπλέγματος /kt/ ως /xt/ είναι καθαρά φωνητικό φαινόμενο της δημώδους γλώσσας -κοινό ήδη από τη μεσαιωνική εποχή. Ο λαϊκός λόγος προτιμά τους πιο «μαλακές» ήχους, πιο φυσικούς στην προφορά. Έτσι, «οκτώ» έγινε «οχτώ», «κτίζω» έγινε «χτίζω», «κτήνος» έγινε «χτήνος», «ακτίνα» έγινε «αχτίδα», «κτήμα» έγινε «χτήμα». Δεν πρόκειται για λάθος αλλά για εξελικτική απλοποίηση της προφορικής ελληνικής.
Ωστόσο, με την καθαρεύουσα της φιλοβασιλικής και αναφανδόν δεξιάς αριστοκρατίας να κυριαρχεί στη δημόσια γραφή μέχρι τα μέσα του 20ού αιώνα, οι μορφές αυτές θεωρούνταν «λαϊκές» ή «αμόρφωτες». Η Αριστερά, από την άλλη, επέλεξε συνειδητά να τις κρατήσει, όχι μόνο από σεβασμό στη δημοτική, αλλά και ως ιδεολογική στάση απέναντι στη γλώσσα της εξουσίας. Όπως έγραφε ο Δημήτρης Μαρωνίτης, «η γλώσσα είναι και αυτή ταξική υπόθεση». Δεν είναι;
Έτσι ο «Οχτώβρης» της Οχτωβριανής Επανάστασης δεν έμεινε απλώς μια μετάφραση του October Revolution. Έγινε ένα σύμβολο: του επαναστατικού, του λαϊκού, του “άλλου” λόγου. Ο ίδιος ο Τριανταφυλλίδης, στη «Νεοελληνική Γραμματική» του (1941), αναφέρει ότι τύποι όπως «οχτώ» ή «χτίζω» αποτελούν «προφορικούς τύπους της ζωντανής γλώσσας», τους οποίους η δημοτική αποδέχεται χωρίς πρόβλημα. Οι μαρξιστές και οι κομμουνιστές γλωσσολόγοι και καθοδηγητές, ωστόσο, τους φόρτισαν με κοινωνική σημασία.
Όλες αυτές οι λέξεις, που πέρασαν από το κτ στο χτ, δείχνουν μια φυσική πορεία από το λόγιο στο λαϊκό, από τη γραμματική στη ζωή. Δεν είναι τυχαίο ότι τύποι όπως «Οχτώβρης», «Μάρτης», «Απρίλης», «Δεκέμβρης» καθιερώθηκαν πρώτα στα έντυπα της Αριστεράς από ιδεολογικούς ινστρούχτορες (αντί για ινστρούκτορες, που θα έλεγαν οι μπουρζουάδες), κομματικές εφημερίδες και περιοδικά ιδεών και απόψεων του προοδευτικού χώρου. Ακόμη και σήμερα, ο «Οχτώβρης» διατηρεί κάτι από εκείνη τη φόρτιση. Δεν είναι μόνο μήνας ή ημερολογιακή ένδειξη· είναι λέξη-σύμβολο. Μια γλωσσική μνήμη που θυμίζει πώς η ομιλία μπορεί να γίνει πράξη και πώς η φωνητική λεπτομέρεια ενός γράμματος μπορεί να εκφράσει έναν ολόκληρο κόσμο.
