Οι χώρες έχουν τον ηγέτη που τους αξίζει. Ένας πραγματικός ηγέτης, όμως, μπορεί να κάνει οποιαδήποτε χώρα (κοινωνία, ομάδα, εταιρεία…) να αξίζει. Και αυτό στην εποχή μας δεν είναι ούτε ένα απλό αίτημα ούτε μία ακόμη ανάγκη.
Το ερώτημα είναι πανάρχαιο, γίνονται πολλές έρευνες για να επιλυθεί και αναζοπυρώνεται συνήθως ενόψει Προεδρικών εκλογών στις Η.Π.Α. O νέος Πρόεδρος Joe Biden, αναμενόμενα θα μπορούσε να σχολιάσει κάποιος, δεν ξέφυγε από κάποιους κανόνες που φαίνεται να ισχύουν για τη συντριπτική πλειονότητα των ηγετών. Συγκεκριμένα, μελέτες συγκρίνουν κατά καιρούς τους Προέδρους των Η.Π.Α. αλλά και άλλους πολιτικούς ηγέτες του πλανήτη, επιχειρώντας να βρουν τι κοινό έχουν μεταξύ τους ο Ομπάμα, ο Τραμπ, ο Κέννεντυ, ο Λίνκολν κ.ο.κ. Παρότι, λοιπόν, τα κοινά είναι ελάχιστα, υπάρχουν τρία στοιχεία τα οποία είναι δύσκολο να προσπεράσεις. Το πρώτο είναι το φύλο τους. Άνδρες στο 99% των περιπτώσεων, κάτι που εξηγείται και κοινωνικά προφανώς, αλλά ενδεχομένως και βιολογικά καθώς αρκετοί επιστήμονες θεωρούν ότι οι γυναίκες αναλαμβάνουν λιγότερους κινδύνους και ρίσκα, κάτι που τις κάνει να φαίνονται πιο βαρετές και προβλέψιμες από τους άνδρες ανταγωνιστές. Το δεύτερο είναι το ύψος τους, καθώς οι περισσότεροι ήσαν περίοπτοι, με σωματικό ύψος πολύ ανώτερο του μέσου όρου. Το τρίτο είναι ότι προέρχονταν από πυρηνικές οικογένειες, από την πιο παραδοσιακή δηλαδή κοινωνική οργάνωση. Αυτό που δεν φαίνεται να έχει καμία σχέση με τον ηγετικό τους ρόλο είναι η ηθική τους και ο δείκτης νοημοσύνης τους. Άλλοι παρουσίαζαν υψηλό επίπεδο ηθικής και άλλοι πολύ χαμηλό -ο Τραμπ δεν είναι το μοναδικό σχετικό παράδειγμα-, αλλά και κάποιοι άλλοι έμοιαζαν να βρίσκονται στο όριο του κρετινισμού, αν και είχαν στα χέρια τους τις τύχες μιας ολόκληρης χώρας. Αυτά είναι τα στατιστικά ευρήματα, αλλά όπως συμβαίνει τις περισσότερες φορές φορές, δεν αρκούν για να εξηγήσουν σε βάθος γιατί κάποιος γίνεται ηγέτης. Φαίνεται ότι σε ένα δεύτερο επίπεδο, η προσωπικότητα, η ηλικία και η συνακόλουθη φυσική κατάσταση επιδρούν καταλυτικά στη διαμόρφωση ενός ανθρώπου σε ηγέτη. ΠροσωπικότηταΤο πρώτο βασικό στοιχείο που ξεχωρίζει έναν ηγέτη είναι η προσωπικότητα. Χαρακτηριστικό του γνώρισμα είναι η δυνατότητα σχηματισμού μιας λειτουργικής ομάδας και η ικανότητα του οραματισμού μιας ιδέας και της μετατροπής της σε καθημερινό, απτό αγαθό. Η ιδέα δεν αρκεί ούτε η σύλληψή της μόνο. Είναι η υλοποίηση που έχει σημασία και ο αρχηγός χαρακτηρίζεται για τη σταθερή του προσήλωση σε αυτήν. Θεμελιώνει ιδεολογία, αναλύει τους σκοπούς της δράσης, δημιουργεί κατάλληλες προϋποθέσεις, βλέπει το «εμείς» χωρίς να θάβει το «εγώ» και είναι παρών. Mε θάρρος και υπομονή, αποφασιστικότητα και τόλμη, με εφόδια την ικανότητα επιδέξιων ελιγμών στρατηγικής, την προνοητικότητα, την ηθική και τη σωματική παρουσία. Ενα άτομο καθίσταται ηγέτης όταν συνειδητοποιεί τα πάθη, τα παθήματα και τις ελπίδες της ομάδας του, ώστε να τα μετουσιώσει όλα αυτά σε δράση. Ο ηγέτης, όμως, δεν είναι μάνατζερ που μετράει δεδομένα και αριθμούς, μοιάζοντας στο τέλος της ημέρας με αριθμομηχανή. Οι μάνατζερ περιμένουν τις εισπράξεις. Οι ηγέτες τέρπονται κατά τη διάρκεια του ταξιδιού προς την Ιθάκη. Ο ηγέτης είναι καπετάνιος, πρώτος πάνω στο πλοίο της ιδέας και ο τελευταίος που την εγκαταλείπει. Φιλοσοφεί ως διανοούμενος, αλλά σκέπτεται και ως μάνατζερ. Δεν είναι παραμυθάς, είναι χτίστης της ιδέας. Αλλιώς, αν δεν είναι ούτε μάνατζερ ούτε ηγέτης, τότε είναι κοινός απατεώνας.
ΗλικίαΕδώ το ζήτημα είναι περίπλοκο. Όσο νεότερος είναι ο ηγέτης, τόσο περισσότερο χρόνο και δύναμη έχει να πραγματοποιήσει το όραμά του και να το εξελίξει στην πορεία, αλλά αυτό δεν σημαίνει ότι οι υπερήλικες αποκλείονται από το club των ηγετών. Το πρόβλημα δεν είναι στην ηλικία, αλλά ο βαθμός που το πέρασμά της εμποδίζει την εξέλιξη. O Νεύτωνας στα 45 του έγραψε το Principia αναπτύσσοντας την πρωτόγνωρη τότε θεωρία του «απειροστικού λογισμού». H τρίτη έκδοση του Principia, όταν ήταν 84 ετών, θεωρείται κατά 500 χρόνια πιο εξελιγμένη επιστημονικά έναντι της πρώτης. O Einstein στα 35 του εργαζόταν ως υπάλληλος του Δήμου της Γενεύης. Μέσα σε πέντε χρόνια έγραψε τρία βιβλία, αλλάζοντας τους φυσικούς νόμους του πλανήτη, ενώ στα 65 του συμμετείχε ενεργά στο Πρόγραμμα για τον σχεδιασμό της πρώτης ατομικής βόμβας. Το πέρασμα του χρόνου τους έκανε καλύτερους στη δουλειά τους και στον ηγετικό τους ρόλο. Εξάλλου, ο Freud υποστήριζε στα 40 του ότι ο άνθρωπος άνω των 55 είναι δύσκολο να εκπαιδευτεί ακαδημαϊκά ή να αφομοιώσει πολλές νέες πληροφορίες. Είκοσι πέντε χρόνια μετά, σε ηλικία 65 ετών, ο ίδιος απέδειξε ότι εγκέφαλος μπορεί να μην παρουσιάζει τη δυναμική της νιότης, μπορεί όμως να έχει ικανοποιητική ικανότητα αφομοίωσης. O Σοφοκλής έγραψε τον Οιδίποδα Τύραννο στα 71 του, ο αγιατολάχ Khomeini αναμόρφωσε το πολίτευμα της Περσίας στα 84, ο Mao κήρυξε την τρίτη του επανάσταση στα 75, ο Gandhi απελευθέρωσε την πατρίδα του την Ινδία χωρίς πόλεμο στην ηλικία των 60, ενώ ο Μωάμεθ ασχολήθηκε με τη θρησκεία στα 55, όταν χήρεψε από την πρώτη του γυναίκα. Όλοι τους αποτελούν δείγματα λειτουργικών εγκεφάλων, δίνοντας τη δυνατότητα δημιουργικής αναζήτησης και διανοητικής ενέργειας, που καλλιεργείται στα πρώιμα στάδια της ζωής και κορυφώνεται προς το τέλος. Η γήρανση όμως και τα όσα δεινά φέρνει (αρρώστιες, αναγκαίες φαρμακευτικές αγωγές, υποβάθμιση λειτουργιών) μπορεί να βάλει σε κίνδυνο και να καταστρέψει τελικά αυτό που χρόνια έκτιζε. H προσφορά του αρχηγού, άλλωστε, αξιολογείται εκ του αποτελέσματος. Παρά το οξύμωρο του παραδείγματος, ο Hitler στα 55 του άρχισε να κατακερματίζει την ηγέτιδα δύναμη της Ευρώπης, αν και υπήρξε ο βασικότερος αρχιτέκτονας της δημιουργίας της, 25 χρόνια νωρίτερα -αυτοανακηρύχθηκε κυρίαρχος της Γερμανίας στα 40 του. Άλλο παράδειγμα ο Nixon, που ένας από τους λόγους που έχασε τις εκλογές από τον Kennedy ήταν η ουρική αρθρίτιδα που τον ταλαιπωρούσε. Το ότι δεν πέρναγε καλά στα «γυρίσματα» λόγω των επιδράσεων της φαρμακευτικής αγωγής που έπαιρνε φάνηκε στα debates, όπου έμοιαζε ως σκιά του άλλοτε στιβαρού εαυτού του.
