Το νέο βιβλίο του Αλ Ασουανί είναι από εκείνα τα μικρά σε έκταση πολιτικά έργα που προκαλούν μεγάλο αντίκτυπο, λέγοντας απλώς τα πράγματα με το όνομά τους και κοιτάζοντας κατάματα την πραγματικότητα.
Το πολιτικό δοκίμιο του Αλ-Ασουάνι, που μόλις κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις Πατάκη μπορεί να διαβαστεί με δύο τρόπους. Ο ένας είναι ο προφανής: Η δικτατορία και τα απολυταρχικά καθεστώτα χαρακτηρίζονται ως ένα σύνολο συμπτωμάτων που βλάπτουν σοβαρά τις ζωές των ανθρώπων σε ολόκληρο τον πλανήτη, που καταστρέφουν τη σωματική τους ακεραιότητα και την ψυχική τους υγεία. Οι χούντες, ακόμη και οι πιο συγκεκαλυμμένες ή δήθεν εκσυγχρονιστικές, είναι μια ασθένεια που κατατρώει τα σωθικά του υφιστάμενου λαού, του πολιτισμού και της ανθρώπινης αξιοπρέπειας που αναγκάζεται ή να γελοιοποιηθεί για να επιβιώσει ή να επιχειρήσει να διαφύγει μακριά. Η εμφάνιση του εν λόγω συνδρόμου ευνοείται από συγκεκριμένες συνθήκες και καταστάσεις, ενώ οι όπου γης δικτάτορες εμφανίζουν πολλά κοινά χαρακτηριστικά (όπως για παράδειγμα ναρκισσισμό, μεγαλομανία, ωμότητα). Ο Γκαμάλ Άμπντελ Νάσερ, ο Μουαμάρ Καντάφι, ο Ολιβέιρα Σαλαζάρ, ο Σαντάμ Χουσεΐν, ο Ζαν Μπεντέλ Μποκάσσα, ο Χίτλερ, ο Στάλιν και ο Μουσολίνι πιο παλιά, ο Χόσνι Μουμπάρακ, ο Τσαουσέσκου και ο Κιμ Γιονγκ Ουν πιο πρόσφατα μοιράζονταν/αι το ίδιο νοσηρό πάθος για την εξουσία και την καταστρατήγηση κάθε έννοιας λογικής, μα και ανθρωπιάς. Αυτή είναι η μία πλευρά του βιβλίου.
Ο δεύτερος τρόπος ερμηνείας, επάλληλος και συμπληρωματικός, είναι να το δει κάποιος ως μια σύντομη ιστορική ερμηνεία της Αιγύπτου, της Λιβύης, της Ιορδανίας, του Ισραήλ, του Λιβάνου και των γύρω μαρτυρικών περιοχών των τελευταίων 50 χρόνων και να το συνδυάσει με το ευρύτερο Μεταναστευτικό ζήτημα αλλά και τον εξτρεμισμό. Εδώ ο οδοντίατρος στο επάγγελμα συγγραφέας, με χειρουργική ακρίβεια ανατέμνει τις ρίζες του κακού, φωτίζει αθέατες πλευρές, μνημονεύει ανέκδοτα ή ελάχιστα γνωστά γεγονότα και ουσιαστικά λειτουργεί σαν ενδοδοντολόγος. Όπως σε κάθε απονεύρωση έτσι και εδώ ξέρει, ότι πρέπει να φτάσει βαθειά για να αφαιρέσει τα νεύρα που προκαλούν πόνο, τα αγγεία, τα μικρόβια και τις τοξίνες που έχουν δημιουργήσει χρόνιες φλεγμονές. Ύστερα, μπορεί να υπάρχει ελπίδα να σωθεί ένα μέρος το δοντιού και ο ασθενής να έχει μια καλύτερη καθημερινότητα. Αυτή για εμάς, είναι και η πιο ενδιαφέρουσα ανάγνωση, καθώς ανέκαθεν η Μέση Ανατολή ασκούσε, πολιτικά, μια παράξενη γοητεία στο ελληνικό κοινό -οι πιο παλιοί θυμούνται ίσως τη δημοφιλία των κινημάτων των δήθεν αδέσμευτων χωρών, που κατά βάση απαρτίζονταν από δικτατορίες και τυράννους. Εδώ, λοιπόν, ο συγγραφέας θέτει τα πράγματα χωρίς περιστροφές, όπως τα έχει ζήσει και καταλάβει. Σε γενικές γραμμές, το Πολιτικό Ισλάμ και οι επιθετικές μορφές του Μωαμεθανισμού όπως η Μουσουλμανική Αδελφότητα είναι ένα πρόβλημα όχι μόνο για τον ελεύθερο κόσμο αλλά και για τα εκατομμύρια των απλών ανθρώπων που ζουν στη Μέση Ανατολή. Οι φυλές που προϋπήρχαν στην περιοχή με τους σεΐχηδες στις αρχές του 20ου αιώνα, οι βασιλείς που τους διαδέχθηκαν και οι χούντες που άρπαξαν την εξουσία τελικώς, αλλά και ο εκμαυλισμός που προκάλεσε η ανακάλυψη των κοιτασμάτων πετρελαίου, έχουν δημιουργήσει δεκαετίες τώρα ένα εκρηκτικό κοκτέιλ, που αποτελούν προδιαθεσικούς παράγοντες της τρομοκρατίας και σίγουρα απέχουν πολύ από τις δημοκρατικές παραδόσεις του Δυτικού Κόσμου. «Ένας παράγοντας που συμβάλλει στη δεκτικότητα ενός λαού στη δικτατορία είναι η απουσία της έννοιας του κράτους στη συνείδησή του. Λαοί που η πολιτιστική τους παράδοση συνδέεται με φυλές είναι λιγότερο πιθανό να αντισταθούν στον απολυταρχισμό. Σαουδική Αραβία, Ομάν, Εμιράτα, Κουβέιτ, Κατάρ […] σε όλα κυβερνούν βασιλικές οικογένειες εδώ και δεκαετίες». Όχι, βέβαια, ότι οι δυτικοί και οι ανατολικοί (βλ. ΕΣΣΔ) δεν έχουν τις ευθύνες τους για αυτές τις χούντες. Κάθε άλλο.
Υφολογικά, το χάρισμα του συγγραφέα του πιο πολυδιαβασμένου αραβόφωνου μυθιστορήματος και μεταφερμένου στον κινηματογράφο «Το Μέγαρο Γιακουµπιάν» (2006) είναι πρόδηλο, ακόμη και όταν γράφει κάτι που μοιάζει άλλοτε με επιφυλλίδα ή άρθρο και άλλοτε με χρονογράφημα. Η συνθετική αντίληψη του Αλ-Ασουάνι, ο ευρηματικός τρόπος διάρθρωσης των ιδεών του και ο ψύχραιμος λόγος του που διατηρεί την ευγένεια ακόμη και όταν θίγει άκρως αρνητικά φαινόμενα, συγκροτούν ένα πολύ ενδιαφέρον ανάγνωσμα που στις 200 σελίδες του προσφέρει ιστορία και γνώση εκ των ένδον. Αλλά και κάτι ακόμη. Προκαλεί αβίαστη τη συμπόνια για τους κατατρεγμένους, τους διωκόμενους και τους φυγάδες αυτών των καθεστώτων, ορισμένοι από τους οποίους βρίσκονται στη χώρα μας γιατί ακριβώς δεν άντεξαν εκείνα τα ανελεύθερα καθεστώτα, θύματα στη χώρα τους, θύματα και εδώ.
