Ακραίες, επιθετικές και παράνομες συμπεριφορές. Η μια σοκαριστική είδηση διαδέχεται την άλλη. Η παραβατικότητα παιδιών και εφήβων που δεν έχουν συμπληρώσει καν τα 18 τους χρόνια τείνει να εξελιχθεί σε μάστιγα. Οι αιτίες πολλές.
Σε μια εποχή μουδιασμένη και απροετοίμαστη για τον αιφνιδιασμό της πανδημίας, ο ευαίσθητος χάρτης των εφήβων απειλήθηκε και ανατράπηκε αδιαπραγμάτευτα. Ισορροπίες άλλαξαν, οι έως τώρα αναγνωρισμένες ανάγκες και ελευθερίες τους πάρθηκαν πίσω από συνθήκες που κανείς δεν μπορούσε να προβλέψει και πολύ περισσότερο να αλλάξει. Η εφηβεία τους παραβιάστηκε ίσως και ανεπανόρθωτα, κρατώντας τεφτέρι για τα χρωστούμενα στο κοντινό ή και μακρινό μέλλον.
Η εγκληματικότητα και η παραβατικότητα των ανηλίκων βρίσκεται πλέον σε έξαρση, ίσως όχι και τόσο απρόσμενα. Μια κατάσταση που χαρακτηρίζεται από αύξηση της βίαιης και ακραίας συμπεριφοράς μεταξύ των νέων που αγγίζει τα όρια του εγκλήματος, συχνά συνδεδεμένου με τα ναρκωτικά (χρήση, εμπόριο και διακίνηση). Αλλά και η διαδικασία παγκοσμιοποίησης και η μεγαλύτερη κινητικότητα των μεγάλων πληθυσμιακών ομάδων έχουν οδηγήσει σε αύξηση της εγκληματικής δραστηριότητας ως αποτέλεσμα φόβου προς το διαφορετικό, αλλά και σύγκρουσης διαφορετικής κουλτούρας, πολιτισμών και θρησκειών. Οι δυσκολίες που αντιμετωπίζουν οι μετανάστες και οι απόγονοί τους σε ορισμένες χώρες σχετίζονται μερικές φορές με τα υψηλά επίπεδα ομαδικού εγκλήματος που απορρέει από τις δραστηριότητες των εθνοτικών παραβατικών ομάδων. Σε πολλές περιπτώσεις τα εγκλήματα ανηλίκων συνδέονται με λιγότερο προφανείς πηγές και κίνητρα. Διάφορες δράσεις μπορεί να αντικατοπτρίζουν πρότυπα, διδασκαλίες ή παραδόσεις με θρησκευτικές ρίζες , ριζοσπαστισμό ή και εξαναγκασμό στη χρήση της βίας ως μέσο επιβολής και επιβίωσης. Προώθηση προτύπων υποκουλτούρας από τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, ανάδειξη τηλεοπτικών αντι-ηρώων, εξιδανίκευση ανθρώπων με αμφίβολη ηθική και θολή και ασαφή ταυτότητα και απουσία ξεκάθαρων μηνυμάτων και θετικών κινήτρων για τους εφήβους δημιουργούν νέους κανόνες μεταξύ τους, που συχνά υιοθετούν την επιθετικότητα ως μόδα ή τρόπο ανάδειξης της σημαντικότητας τους.
Παιδιά και έφηβοι σε δύσκολες οικογενειακές και κοινωνικές συνθήκες καταφεύγουν στο οργανωμένο έγκλημα και τη συμμετοχή σε ένοπλες συγκρούσεις, διακίνηση ναρκωτικών και σεξουαλική εκμετάλλευση. Η φτώχεια, ο κοινωνικός αποκλεισμός και η ανεργία συχνά προκαλούν περιθωριοποίηση, και οι νέοι που τους αφορούν αυτά τα φαινόμενα είναι πιο επιρρεπείς στην ανάπτυξη και τη διατήρηση παραβατικής συμπεριφοράς. Επιπλέον, οι νέοι είναι πιθανότερο να γίνουν θύματα εγκλημάτων που διαπράχθηκαν από ανήλικους παραβάτες, ενώ η παραβατικότητα είναι σε μεγάλο βαθμό ένα ομαδικό φαινόμενο και αφορά υποκουλτούρες νέων ανθρώπων που έχουν υιοθετήσει και τους συνδέει συγκεκριμένη ταυτότητα. Κατά κύριο λόγο ανδρικό φαινόμενο, με ποσοστά εγκληματικότητας για άνδρες ανήλικους και νεαρούς ενήλικες παραβάτες υπερδιπλάσια από αυτά για τα κορίτσια.
Σε κάθε περίπτωση συστήνεται επαγρύπνηση και όχι εφησυχασμός, καθώς ακόμη και ένα μικρό σύμπτωμα μπορεί να αποτελεί συναγερμό για μια σοβαρότερη κατάσταση και διαταραχή. Για να είναι πραγματικά αποτελεσματικές οι πολιτικές παραβατικότητας σκόπιμο είναι να δοθεί μεγαλύτερη προτεραιότητα στους περιθωριοποιημένους, ευάλωτους και μειονεκτούντες νέους στην κοινωνία, και ζητήματα νεολαίας σε σύγκρουση με το νόμο θα πρέπει να βρίσκονται στο επίκεντρο της εθνικής πολιτικής για τους νέους. Η απονομή της δικαιοσύνης ανηλίκων θα πρέπει να αποκεντρωθεί προκειμένου να ενθαρρύνουν τις τοπικές αρχές να συμμετάσχουν ενεργά στην πρόληψη του εγκλήματος και την επανένταξη νεαρών παραβατών στην κοινωνία μέσω έργων υποστήριξης.
Πέρα όμως και πάνω από όλα επιβάλλονται κίνητρα ζωντανά, υγιή και κατάλληλα για τα νέα παιδιά, με σεβασμό στην αθωότητα της ηλικίας τους που οφείλει να διαφυλαχθεί και την κατάκτηση της ωρίμανσης και της ενηλικίωσης με ομαλότητα και συνέπεια, αντάξιες του εύθραυστου και πολύτιμου της νιότης που θα έπρεπε στη ζωή κάθε παιδιού να αποτελεί δώρο και ευκαιρία ζωής…
* Η Μαριέττα Κόντου είναι ψυχολόγος, με ειδίκευση στη Συστημική Θεραπεία Ζεύγους και Οικογένειας αλλά και συγγραφέας παιδικών βιβλίων. Το παραδοσιακό της παραμύθι “Τα λευκά φτερά της Κορακίνας” τιμήθηκε με εύφημη μνεία το 2014 από τη Γυναικεία Λογοτεχνική Συντροφιά.
