Η δημιουργία κήπων και πάρκων στην παγκόσμια κουλτούρα, η κηποτεχνία με μια λέξη, ήταν ένα πάντοτε ένα χαρακτηριστικό δείγμα υψηλής αισθητικής, φαντασίας και τεχνικής. Αλλά και μια αφορμή για να δούμε διαφορετικά τις πόλεις και τη ζωή μας μέσα σε αυτές.
Ηέννοια του κήπου είναι τόσο παλιά όσο και ο ίδιος ο πολιτισμός. Στην αρχή, αποσκοπούσε κυρίως σε ωφελιμιστικές δραστηριότητες, αργότερα στο να προσφέρει ψυχική απόλαυση και αισθητική ικανοποίηση. Δεν είναι τυχαίο ότι έχει και θρησκευτικές αναφορές (λ.χ., ο Παράδεισος ή ο Κήπος της Εδέμ), αλλά και ποιητικές -ο Βιργίλιος και ο Όμηρος αναφέρονται σε μυθικούς κήπους ως κάτι το ιδεατό (π.χ., Κήπος των Εσπερίδων). Η κηποτεχνία γνώρισε ιδιαίτερη άνθηση αρχικά στην αρχαία Αίγυπτο και ύστερα στη Μεσοποταμία και στη Βαβυλώνα, με τους Κρεμαστούς Κήπους, ένα από τα επτά θαύματα του κόσμου. Από εκεί, θα πάρουν τη σκυτάλη η ανατολική Μεσόγειος, η Ελλάδα (που έδωσε έμφαση στα φυτοδοχεία-γλάστρες) και η Ρώμη, αλλά και η Ασία, από το Θιβέτ μέχρι την Κίνα και την Ιαπωνία. Οι εκεί παραδοχές για την ευλάβεια που πρέπει να τρέφει ο άνθρωπος στη φύση και που αναπτύσσονται εκτενώς στην ανατολική φιλοσοφία (λ.χ., στον κομφουκιανισμό και το βουδισμό) θα δώσουν ιδιαίτερη ώθηση στην ανάπτυξη της κηποτεχνίας για καθαρά αισθητικούς λόγους. Στη Δύση, ιδιαίτερο ρόλο στην ανάπτυξη των κήπων θα παίξουν τα μοναστήρια, με την οργάνωση παραγωγικών κήπων με βότανα και κηπευτικά. Σταδιακά, στη ζωή της κάθε πόλης εντάσσεται η πλατεία, η οποία υποχρεωτικά ήταν διακοσμημένη με λουλούδια και φυτά, και έτσι ο κήπος πέρασε πιο εύκολα από την ύπαιθρο στην πόλη. Οι δύο σχολές που είναι τελικά τρειςΗ Αναγέννηση (14ος αι.) και οι αιώνες που ακολούθησαν θα μπολιάσουν την τέχνη της κηποτεχνίας με τις έννοιες της σχεδίασης και της αρχιτεκτονικής: Κτίρια, ανάκτορα, εξοχικές κατοικίες πλαισιώνονται από κήπους με έντονο το στοιχείο της Τέχνης και τις επιρροές από την Ιταλία. Όμως, από το 17ο αιώνα και αργότερα, δύο είναι οι σχολές που θα κυριαρχήσουν, η γαλλική και η αγγλική. Η πρώτη χαρακτηρίζεται από πολύπλοκους γεωμετρικούς σχηματισμούς -που θυμίζουν χαλί ή κέντημα- και παρελκόμενα όπως σιντριβάνια, αγάλματα κ.λπ. Οι κήποι των Βερσαλλιών (στην πρώτη φωτογραφία) αποτελούν το πιο αντιπροσωπευτικό δείγμα της συγκεκριμένης σχολής. Στην αγγλική σχολή (δεύτερη φωτογραφία), αυτό που κυριαρχεί είναι η φυσική αναρχία όγκων και χρώματος. Εδώ, αυτό που πρυτανεύει είναι η αγάπη για τη φύση και όχι η εμμονή στη γεωμετρική τάξη. Μεγάλες επιφάνειες πρασίνου, παιχνίδι του φωτός με τη σκιά, μεμονωμένα δέντρα ή μεγάλες συστάδες δασικής μορφής, καμπύλες γραμμές, λοφίσκοι, ασύμμετρα σχήματα, μικρά ρυάκια αποτελούν βασικά στοιχεία του αγγλικού κήπου, μια προσέγγιση που μπορεί εύκολα να συναντήσει κάποιος εύκολα στο Ηνωμένο Βασίλειο, ακόμη και σε κήπους ιδιωτικών κατοικιών.
Στα μέσα του 19ου αιώνα, οι Η.Π.Α. μπαίνουν κι αυτές στο «παιχνίδι». Με έργα όπως το Central Park, οι αρχιτέκτονες τοπίου αποσκοπούν στο να καταστήσουν τις πόλεις βιώσιμες, να προσφέρουν χαλάρωση και ηρεμία στους πολίτες. Οι αμερικανικοί κήποι επηρεάζονται από την αγγλική σχολή, οι νέες ιδέες όμως και τα νεοφερμένα φυτά είναι που κάνουν τη διαφορά και δίνουν ένα εντελώς φρέσκο και μοντέρνο αποτέλεσμα.
Από τον 20ο αιώνα και αργότερα, γίνεται ξεκάθαρο το αίτημα για τη δημιουργία κήπων και πάρκων που θα διευρύνουν και θα αναβαθμίσουν την έννοια της κατοικίας, σε αντίθεση με το βιομηχανικό περιβάλλον. Ο κήπος πλέον δεν αποτελεί αυτοσκοπό, αλλά συμπλήρωμα της κατοικίας. Σήμερα, καμία από τις σχολές δεν έχει επιβιώσει αυτούσια, παρότι το αμερικανικό μοντέλο έχει επικρατήσει. Η προσέγγιση του κήπου, όσο μεγάλος ή μικρός και αν είναι, γίνεται βάσει πολλών παραμέτρων, με την αρχιτεκτονική των κτηρίων να επιδρά σε αυτήν έντονα. Η αντοχή των φυτών, οι ανάγκες τους σε νερό και φροντίδα, το έδαφος, η τοποθεσία, το κλίμα αλλά και το κόστος σε βάθος χρόνου, η δεξιοτεχνία του κηπουρού και το όραμα του αρχιτέκτονα είναι ορισμένες από αυτές τις παραμέτρους, που θα τοποθετηθούν πάνω στις κοινωνικο-οικονομικές, ιστορικές, πολιτιστικές, οικολογικές, κλιματολογικές και αντιληπτικές ιδιότητες που ενσωματώνονται στο φυσικό ή ανθρωπογενές τοπίο.
Μια ολόκληρη επιστήμη δηλαδή που στην Ελλάδα, όταν δεν αγνοείται επιδεικτικά, συμβιβάζεται με τη μετριότητα και με βαρύγδουπες λέξεις («εθνικοί κήποι», «μητροπολιτικά πάρκα») που επιστρατεύονται απλώς για να την καμουφλάρουν. Και αυτό δεν είναι μια άλλη συζήτηση…
