Ο βιολόγος που πασχίζει να κάνει την Επιστήμη πιο ενδιαφέρουσα για κάθε άνθρωπο, μιλάει στο Zeitgeist για την Πανδημία, τον Θεό, τη Γνώση, την Ελλάδα.
Πολλοί τον θυμούνται ως τον ευφυή και ευγενικό παρουσιαστή του TEDxAthens (2011 – 2015). Ο ίδιος δηλώνει science communicator, κοινωνικός επιχειρηματίας και ιδρυτής της Scico, του ΜΚΟ που έχει στόχο την επικοινωνία επιστημονικών θεμάτων στο ευρύ κοινό μέσω καινοτόμων, διαδραστικών και ψυχαγωγικών δράσεων. Ίσως αυτές οι ιδιότητες να ακούγονται λίγο παράξενα σε κάποια μερίδα κοινού. Κι όμως, κάθε τι που κάνει απευθύνεται στο μεγαλύτερο κομμάτι του πληθυσμού. Εδώ και αρκετά χρόνια έχει θέσει ως στόχο ζωής να επικοινωνεί, να προωθεί και να φέρνει τον θαυμαστό κόσμο της επιστήμης στα μέτρα του μέσου ανθρώπου και ταυτόχρονα όλο αυτό να είναι μια διασκεδαστική και ψυχαγωγική εμπειρία. Και το κάνει όντας βιολόγος με διδακτορικό στη γενετική, αλλά και με χάρισμα στην επικοινωνία. Μέσα από το Φεστιβάλ Επιστήμης και Καινοτομίας (Athens Science Festival) που διοργάνωσε για πρώτη φορά το 2014 και έκτοτε αποτελεί θεσμό αλλά και πολλά άλλα εκπαιδευτικά προγράμματα στα οποία συμμετέχει, αποδεικνύει την ομορφιά του ορθού λόγου αλλά και τη σημασία της Επιστήμης στη ζωή μας. Μιλήσαμε μαζί του στον απόηχο του φετινού Athens Science Festival που έγινε από τις 27 έως τις 29 Μαρτίου στην Τεχνόπολη του Δήμου Αθηναίων, χωρίς την παρουσία κοινού, αλλά αποκλειστικά μέσω της οθόνης (απευθείας ή on demand) και του ζητήσαμε να μας λύσει κάποιες απορίες.Πώς πήγε το φετινό Athens Science Festival; Ως γνωστόν λόγω της πανδημίας έγινε αναγκαστικά εξ αποστάσεως, virtual. Λειτούργησε αρνητικά αυτό;
Πήγε πολύ καλά. Σίγουρα είχε κάποιες ιδιαιτερότητες, ήταν μια διαφορετική διοργάνωση, με τα θετικά της και τα καποια αρνητικά της. Στα θετικά ήταν ότι είχαμε το πλουσιότερο ποτέ πρόγραμμα και πολύ υψηλής ποιότητας περιεχόμενο. Από διακεκριμένους καθηγητές των καλύτερων πανεπιστημίων του κόσμου, μέχρι Νομπελίστες, Ολυμπιονίκες, Οσκαρικούς νικητές κ.ά. Το δεύτερο θετικό ήταν ότι εκπέμψαμε τόσο σε πανελλαδικό επίπεδο αλλά και σε διεθνές μέσω του internet. Γιατί ως τώρα το φεστιβάλ της Αθήνας προσέλκυε κυρίως Αθηναίους.
Το αρνητικό της φετινής διοργάνωσης ήταν το προφανές ένα. Ήταν σαν να έχεις βάλει κάποιον να βλέπει 36 ώρες τηλεόραση, αντί να συμμετάσχει με τη φυσική του παρουσία σε ένα μεγάλο, εκπαιδευτικό και ψυχαγωγικό event. Οπότε αυτό δεν ήταν τόσο ελκυστικό. Εύλογα. Είμαι πάντως ευχαριστημένος από το αποτέλεσμα και από το ότι χιλιάδες άνθρωποι το παρακολούθησαν τόσο στην Ελλάδα όσο και διεθνώς.
Ποιες ήταν οι πιο δυνατές στιγμές του φετινού φεστιβάλ που θα μείνουν στη μνήμη σας;
Από αυτά που παρακολούθησα -διότι δεν τα παρακολούθησα όλα- μου άρεσε πάρα πολύ η ομιλία του γενετιστή Στυλιανού Αντωναράκη. Επίσης ήταν πολύ ενδιαφέρουσα η παρουσίαση της Elena Andreicheva, της σκηνοθέτιδας. Μία φράση που είπε μού έμεινε: «Η αβεβαιότητα είναι σπουδαία». Είναι σπουδαία γιατί δημιουργεί δυνατότητες καινοτομίας και σε αναγκάζει να βγεις από το συμβατικό πλαίσιο. H Alissa Eckert επίσης, η εικονογράφος που έκανε τη γραφιστική απεικόνιση του covid όπως την ξέρουμε. Ακόμη, η Κατερίνα η Στεφανίδη, που μίλησε πολύ ειλικρινώς και είπε πολύ ενδιαφέροντα πράγματα.
Για μένα το φετινό Φεστιβάλ είχε και μια άλλη ιδιαιτερότητα. Πραγματοποιήθηκε μέσα σε ένα κλίμα αμφισβήτησης της επιστήμης, του κορωνοϊού, των εμβολίων, των προθέσεων κυβερνήσεων και οργανισμών, σίγουρα από ένα μικρό μέρος του κοινού, ωστόσο υπαρκτό και υπολογίσιμο. Πώς το εισπράξατε όλο αυτό;
Στο φεστιβάλ υπήρξε ένα πάνελ που ασχολήθηκε με αυτό το θέμα, αλλά το ζήτημα εξακολουθεί και είναι πολύ πιο σύνθετο. Υπάρχει έμφυτη τάση σε κάποιους ανθρώπους να έχουν μια ροπή προς την παραπληροφόρηση. Αυτό έχει ολόκληρη επιστημονική εξήγηση και έχουν γίνει σχετικές έρευνες και δημοσιεύσεις. Υπάρχει ένα ποσοστό ανθρώπων που έχει την τάση να δημιουργεί μύθους μέσα από συγκεκριμένες πληροφορίες. Κατά δεύτερον, τα social media δίνουν τη δυνατότητα στον οποιονδήποτε να υπερμεγενθύνει οποιοδήποτε θέμα, βάσιμο ή αβάσιμο. Όσο πιο δραματικό είναι ένα αφήγημα τόσο πιο πιθανό είναι να γίνει ελκυστικό στο κοινό και να γίνει viral, ανεξαρτήτως επιστημονικής υπόστασης. Επομένως, αυτές οι θεωρίες ακολουθούν μια πορεία που πρώτα είναι η παραπληροφόρηση από εσφαλμένη πηγή ή η δημιουργία θεωρίας εκ του μηδενός και κατόπιν διάχυση στα social media για να βρει υποστηρικτές. Ωστόσο, θα ήθελα να σημειώσω ότι οι άνθρωποι αυτοί, θεωρώ, ότι δεν έχουν δόλο.
Και τι μπορούμε να κάνουμε σε αυτήν την περίπτωση;
Το πρόβλημα είναι ότι δεν μπορεί το λογικό να καταρρίψει το συναισθηματικό. Δεν μπορείς να κερδίσεις τους αρνητές της πανδημίας με τη λογική. Πάρτε παράδειγμα θέσεις ψεύτικες και θεωρίες συνωμοσίας που έχουν απορριφθεί επιστημονικά εδώ και πολλά χρόνια και οι οποίες εξακολουθούν να θεωρούνται παγιωμένες και αληθινές από κάποιους. Αν εσένα έχει κολλήσει το κεφάλι σου σε ένα θέμα, δεν μπορείς να ακούσεις όσα δεδομένα και όσες αποδείξεις και αν σου δώσω. Αφού δεν ακούς!
Σε τέτοιες περιπτώσεις αισθάνεστε αδυναμία ίσως και ματαιότητα για αυτό που κάνετε; Πώς αισθάνεται στον 21ο αιώνα ένας άνθρωπος της Επιστήμης όταν κάποιοι την αμφισβητούν ευθέως;
Παλαιότερα θύμωνα. Τώρα γνωρίζω ότι είναι μια ομάδα ανθρώπων που χρειάζεται έναν διαφορετικό τρόπο επικοινωνίας. Είναι ένα δύσκολο κοινό. Ένα βασικός τρόπος πειθούς είναι να καταλάβουν (οι αρνητές) το ρίσκο για τους δικούς τους ανθρώπους ή τον εαυτό τους.
Σαν βιολόγος αλλά και σαν άνθρωπος που έρχεται σε επαφή με τόσους σπουδαίους επιστήμονες, ήθελα να σας ρωτήσω, τι εξελίξεις υπάρχουν πάνω στο ζήτημα της ύπαρξης δημιουργού του σύμπαντος; Υπάρχει Θεός εκεί έξω; Τι υποστηρίζουν σήμερα οι γενετιστές, βιολόγοι κ.λπ. της γενιάς σας;
Υπάρχει ένας αριθμός επιστημόνων που πιστεύουν σε μια ανώτερη δύναμη και υπάρχουν και οι άθεοι. Ποσοστά δεν έχω να σας δώσω. Αυτό που έχει προχωρήσει πάρα πολύ είναι ότι έχει επεξηγηθεί επιστημονικά η εξέλιξη του ανθρώπου και όλων των ειδών, η δημιουργία της Γης και του γαλαξία μας. Αυτά λίγο – πολύ δεν είναι πια σημεία διαλόγου, έχουν ξεκαθαρίσει και τα ενστερνίζεται η μεγάλη πλειονότητα των επιστημόνων. Νομίζω ότι το περιτύλιγμα της δημιουργίας έχει αποδομηθεί ως προς την εξέλιξή της. Ως προς το πώς ξεκίνησε, εκεί μένει στον καθένα να δώσει τη δική του απάντηση.
Δηλαδή υπάρχουν σημαντικοί σύγχρονοι επιστήμονες που είναι θεϊστές;
Σωστά. Π.χ. ο επικεφαλής του ανθρώπινου γονιδιώματος (Human Genome Project), ο διάσημος γενετιστής Francis Collins, είναι πιστός.
Ένας άνθρωπος με τις δικές σας ικανότητες γιατί δεν βρίσκεται στο εξωτερικό; Γιατί παραμένετε στην Ελλάδα;
Είναι εύλογο το ερώτημα. Η χώρα μας έχει κάποια πλεονεκτήματα, όπως και κάποια αρνητικά. Έχω κάνει το δικό μου ζύγισμα και έχω καταλήξει ότι είμαι ευτυχισμένος εδώ, στο οικοσύστημα αυτό. Το θετικό είναι ότι υπάρχει ένα πολύ ισχυρό σύστημα δεσμών στην Ελλάδα, από οικογένεια και φίλους. Αυτοί οι δεσμοί δημιουργούν ασφάλεια και είναι και το βασικό κομμάτι της ευτυχίας. Τα άλλα θετικά είναι ο καιρός και το περιβάλλον, τα νησιά και η εύκολη πρόσβαση στην εξοχή, όλη αυτή η ιδιαίτερη και ποικιλόμορφη γεωγραφία μας. Εγώ, πάλι, πάντοτε αισθανόμουν πολίτης του κόσμου. Και λόγω του διαδικτύου και λόγω των πολλών διεθνών ταξιδιών προ κορωνοϊού, δεν ένιωσα ποτέ εγκλωβισμό. Το 2019 για παράδειγμα πέρασα 7 φορές τον Ατλαντικό: πήγα 6 φορές στις ΗΠΑ και μία στο Μεξικό. Δεν με εμπόδισε το γεγονός ότι κατοικώ στην Ελλάδα. Τα αρνητικά είναι ότι στην Ελλάδα δεν βρίσκεις αυτήν την ποικιλομορφία στον τρόπο σκέψης, που την έχεις στο πιάτο σου στη Νέα Υόρκη, στο Λονδίνο, στο Βερολίνο, στη Βαρκελώνη και στις άλλες μητροπόλεις του κόσμου. Αυτό είναι κάτι που μου λείπει πολύ. Επίσης, οι ευκαιρίες εδώ είναι περιορισμένες…
