Ένας Ρώσος ιστορικός που συγκέντρωνε ανέκδοτα της σοβιετικής εποχής, αποφάσισε το 2015 να διασώσει τη μνήμη με την επιμέλεια και δημοσίευση προσωπικών αρχείων απλών πολιτών που κατέγραφαν τα όσα ζούσαν.
Ο ιστορικός Μιχαήλ Μελνιτσένκο είναι ο δημιουργός της ιστοσελίδας Prozhito, ενός ψηφιακού αρχείου προσωπικών ημερολογίων πολιτών που έζησαν στη Ρωσία του 20ου αιώνα. Στόχος του είναι να βρει όσα περισσότερα τέτοια αρχεία μπορεί και να τα δημοσιεύσει. Το site ξεκίνησε τη λειτουργία το 2015 με 100 ημερολόγια. Τον Σεπτέμβριο του 2019 είχε φτάσει τα 4.000 ημερολόγια. Ξεκίνησε ως μια προσωπική ενασχόληση του Μελνιτσένκο, αλλά γρήγορα τράβηξε το ενδιαφέρον της ακαδημαϊκής κοινότητας κι έτσι το 2020 το site μετατράπηκε σε επιστημονικό πρόγραμμα: δημιουργήθηκε το «Center for the Study of Ego Documents Prozhito» από το Ευρωπαϊκό Πανεπιστήμιο της Αγίας Πετρούπολης και το Ινστιτούτο Prozhito.
Ο Μιχαήλ Μελνιτσένκο συνέλλεγε επί μια δεκαετία προσωπικά ντοκουμέντα τα οποία στη συνέχεια δημοσίευσε σε βιβλίο. Στο πλαίσιο της αναζήτησής του ήρθε για πρώτη φορά σε επαφή με ημερολόγια πολιτών στα οποία βρήκε σημαντικά τεκμήρια του πώς οι άνθρωποι ζούσαν και αισθάνονταν πίσω από το σιδηρούν παραπέτασμα.
Το site καταχώρισης προσωπικών ημερολογίων πολιτών Prozhito δεν απευθύνεται μόνο στην επιστημονική κοινότητα αλλά στο ευρύ κοινό. Άλλωστε μέλη από το ευρύ κοινό είναι οι συνεργάτες του στην ανάρτηση του ογκώδους υλικού που έχει στη διάθεσή του. Στην πραγματικότητα την ανάρτηση του υλικού, είτε πρόκειται για φωτοτυπημένα χειρόγραφα είτε για δακτυλογραφημένα κείμενα γίνεται από τους ίδιους τους πολίτες που θέλουν να μοιραστούν οικογενειακό ή προσωπικό υλικό, πάντα όμως σε συνεννόηση με πλειάδα επιμελητών και εθελοντών. Αυτή τη στιγμή περίπου 500 άτομα εργάζονται για την επιμέλεια των ημερολογίων: φοιτητές, ιστορικοί ή πολίτες με ενδιαφέρον για την ιστορία της Ρωσίας.
Στο κλασικό ερώτημα αν η ανάρτηση προσωπικών ημερολογίων πολιτών παραβιάζει τα προσωπικά δεδομένα, ο Μελνιτσένκο απάντησε σε συνέντευξη που παραχώρησε το 2017 στο ηλεκτρονικό περιοδικό Open Democracy: «Δεν ξέρω πως και που ορίζονται τα όρια της ιδιωτικής ζωής. Ως ερευνητής, αντιμετωπίζω ένα κείμενο ως πηγή. Πιστεύω ότι ένα κείμενο πρέπει να είναι διαθέσιμο στον οποιονδήποτε. Την ίδια στιγμή ανησυχώ ότι δημοσιεύοντας τα πάντα, θα μπορούσαμε να τα κάνουμε μαντάρα με τις ζωές κάποιων ανθρώπων εφόσον μάλιστα μπαίνουμε σε πρόσφατες ιστορίες -δουλεύουμε και με ημερολόγια από τη δεκαετία του 1990. Το να τα ρίξεις όλα αυτά στο προσκήνιο για να τα διαβάσουν οι πάντες ίσως είναι επικίνδυνο. Αλλά ταυτόχρονα, δεν μπορούμε να μπούμε στη λογική της διατήρησης των πάντων ως ιδιωτικά μέχρι να περάσουν 75 χρόνια. Τότε δεν θα υπήρχε λόγος να ξεκινήσουμε αυτό το site» υποστηρίζει.
Πριν τη δημοσίευση οποιουδήποτε κειμένου, εκείνοι που έχουν τον έλεγχο του χειρογράφου (ο συγγραφέας ή οι συγγενείς) έχουν το δικαίωμα να επιλέξουν τι θα δημοσιευτεί και τι θα διαγραφεί. Η τήρηση ηθικών αρχών πριν τη δημοσίευση και η συνεννόηση με τους συγγενείς είναι απαραίτητη προϋπόθεση για τους επιμελητές του site και τον τελευταίο λόγο έχουν πάντα οι νόμιμοι κάτοχοι του ημερολογίου.
Η διαχείριση των αρχείων στη Ρωσία είναι ακόμα και σήμερα μια αυστηρά κρατική υπόθεση και είναι σχετικά δύσκολο σε πολίτες ή ακόμα και σε ερευνητές να έχουν πλήρη πρόσβαση στα αρχεία. Έτσι το Prozhito αντιμετωπίζεται από κάποιους ως μια εναλλακτική μορφή εξιστόρησης του τι συνέβη στη Ρωσία του 20ου αιώνα μιας και διαθέτει αρχεία που απλώς εξιστορούν προσωπικές ιστορίες καθημερινότητας αλλά και αρχεία προσώπων που σχολιάζουν σε καθημερινή βάση και με εξαιρετική ευστροφία και παρατηρητικότητα τη σοβιετική πραγματικότητα που ζούσαν· μερικοί με 365 εγγραφές το χρόνο για πολλά έτη στη σειρά!
«Το να δώσουμε φωνή σε αυτούς που δεν είχαν ακουστεί ποτέ ήταν συνειδητή απόφαση. Τα ημερολόγια ανθρώπων που πέρασαν απαρατήρητοι, ενδιαφέρουν περισσότερο από τους πρωτοκλασάτους πολίτες» εξηγεί ο Μελνιτσένκο. Γιατί όμως οι άνθρωποι της σοβιετικής εποχής κρατούσαν ημερολόγιο και μάλιστα με σχολαστικότητα και υπομονή; «Το ημερολόγιο είναι μια ισχυρή θεραπευτική άσκηση και ένας καλός τρόπος να διαχειριστείς το άγχος και να ξεπεράσεις κρίσεις κατάθλιψης». Τρεις δεκαετίες μετά την πτώση της Σοβιετικής Ένωσης η σκοτεινή ιστορία του 20ου αιώνα γράφεται και πάλι, μετα-χρονισμένη όμως, κι αυτή τη φορά, την ιστορία την γράφουν οι πολίτες κι όχι το Πολίτμπιρο…
