Επιστημονικοφανής πλάνη ή επιβεβαίωση για κάτι που οι γονείς ξέρουν εμπειρικά; Δύσκολη η απάντηση, ειδικά όταν όλο και περισσότερες έρευνες διαπιστώνουν ότι η σειρά γέννησης έχει σημασία.
Ο καλός (πρωτότοκος) γιος, το μαύρο πρόβατο, το χαρισματικό στερνοπούλι, τρεις συχνά απαντώμενοι στερεότυποι μέσα στα αδέλφια μιας οικογένειας. Χρόνο με το χρόνο πληθαίνουν τα ευρήματα που συσχετίζουν το χαρακτήρα, τις καταβολές και την εξέλιξη (κοινωνική, συναισθηματική, επαγγελματική) καθενός με τη σειρά της γέννησής του. Πρωτότοκος; Δευτερότοκος; Τριτογέννητη; Στη χρονική ακολουθία που τα αδέλφια βλέπουν το πρώτο θαμπό φως της ζωής βρίσκεται για ορισμένους γενετιστές, ψυχολόγους, κοινωνιολόγους, το νήμα που καθορίζει το ύψος, την ευρωστία, την εξυπνάδα, τις κλίσεις, τις ιδιαιτερότητες, το επάγγελμα, και αρκετά άλλα έμφυτα ή επίκτητα στοιχεία. Πρώτοι και καλύτεροιΠριν λίγα χρόνια μια ομάδα Νορβηγών δημοσίευσε μελέτη που υποστήριζε ότι οι πρωτότοκοι έχουν υψηλότερο δείκτη ευφυΐας από τα (μικρότερα) αδέλφια τους και πετυχαίνουν ευκολότερα την εισαγωγή τους στο Πανεπιστήμιο. Άλλη έρευνα, στις Φιλιππίνες αυτή τη φορά, απέδειξε ότι τα παιδιά που γεννιούνται μετά το πρωτότοκο γίνονται τις περισσότερες φορές πιο κοντά και πιο αδύνατα. Ενώ, πάμπολλα παραδείγματα σε όλον τον κόσμο επιβεβαιώνουν καταρχήν ότι η φύση, είναι πιο γενναιόδωρη με τα παιδιά που γεννιούνται πρώτα. Τους χαρίζει περισσότερο μπόι, δύναμη, μυαλό, ομορφιά -όσο υποκειμενικός και αν είναι ο προσδιορισμός της- από τα άλλα αδέλφια. Κατά δεύτερο, περισσότερο γενναιόδωροι μαζί τους είναι και οι γονείς, ενισχύοντας τα γενετικά εφόδια.
Για αιτίες που είναι ευκολονόητες, τα πρωτότοκα παιδιά απολαμβάνουν το 100% των γονικών πόρων. Ελλείψει άλλων τέκνων, τα πρώτα παιδιά έχουν καλύτερη τροφή, περισσότερο χρόνο και προσοχή από τους γονείς, άρα περισσότερο συναισθηματική υποστήριξη, αγάπη και φροντίδα, τα οποία αρχίζουν να μοιράζονται όταν νέα μέλη έρχονται στην οικογένεια. Ίσως δεν είναι τυχαίο ότι στα περισσότερα οικογενειακά άλμπουμ τη μερίδα του λέοντος καταλαμβάνουν τα στιγμιότυπα από τη ζωή του πρωτότοκου. Για λόγους ψυχολογικούς και κοινωνικούς, οι γονείς επενδύουν περισσότερα στο πρώτο παιδί και εκείνο -λες και το αναγνωρίζει αυτό- παίρνει τους καλύτερους βαθμούς στο σχολείο, είναι πειθαρχημένο, φροντίζει τους γονείς του μόλις μεγαλώσουν, εκτελεί τη διαθήκη και κρατάει τα λουριά των μικρότερων αδελφών του. Για αυτό λέγεται ότι οι πρωτότοκοι κάνουν πολλά περισσότερα από το να επιβιώνουν. Ακμάζουν! Σύμφωνα με έρευνα στις ΗΠΑ, το 43% των στελεχών που κατέχουν τη μεγάλη καρέκλα της επιχείρησης (πρόεδροι ή διευθύνοντες σύμβουλοι) είναι τα πρώτα παιδιά της οικογένειας. Παρόμοια είναι τα ποσοστά στους αμερικανούς χειρουργούς, τους κατόχους διδακτορικών, τα μέλη του Κογκρέσου. Αυτό βέβαια μπορεί να συμβαίνει και επειδή τα πρώτα παιδιά έχουν περισσότερες. Πολλές οικογένειες δεν έχουν τη δυνατότητα να αντέξουν το κόστος των διδάκτρων για περισσότερα τους ενός παιδιά και αν πρέπει (=μπορεί) μόνο ένα παιδί από την οικογένεια να σπουδάσει, συνήθως αυτό είναι το πρώτο.
Τα τελευταία παιδιά της οικογένειας κινούνται συνήθως έξω από την οικογενειακή νόρμα. Τους αρέσει να αναλαμβάνουν κινδύνους, έχουν έφεση στις τέχνες και τις περιπέτειες, διακρίνονται για το χιούμορ τους, αλλά και για συμπεριφορά που πολλές φορές χαρακτηρίζεται σκανδαλώδης. Ο Βολτέρος, ο Mark Twain, ο Jonathan Swift, ήταν όλοι τα τελευταία παιδιά πολύτεκνων οικογενειών, ενώ αναρίθμητες είναι οι περιπτώσεις σύγχρονων Βενιαμίν που μοιάζουν να είναι το «αλάτι» της οικογένειας. Είναι προκλητικοί, σε μια προσπάθεια, κατά πως λένε οι επιστήμονες, να ανατρέψουν τη δομή της οικογένειας και να καταλάβουν μια καλύτερη θέση από την τελευταία. Ακόμη και τα σπορ που επιλέγουν είναι τα πιο επικίνδυνα. Ένα συνηθισμένο εύρημα στις σχετικές έρευνες είναι ότι εκεί που οι πρωτότοκοι προτιμούν το τένις ή άλλα ήσυχα αθλήματα, τα τελευταία παιδιά της οικογένειας προτιμούν τα extreme σπορ και δεν φοβούνται να ματώσουν προκειμένου να αναδειχθούν.
Στη μέση οι ριγμένοιΚαταμεσής του πρώτου και του τελευταίου παιδιού βρίσκονται τα ενδιάμεσα παιδιά, όσα γεννιούνται μετά το πρώτο και πριν το τελευταίο, που παρουσιάζουν πολύ διαφορετική εικόνα από τα μεγάλα τους αδέλφια. Πολλές φορές η σκιά του μεγάλου και συνήθως επιτυχημένου αδελφού είναι τόσο αβάσταχτη, που επιλέγουν να ακολουθήσουν εντελώς διαφορετικό δρόμο και να απαγκιστρωθούν από την επιρροή του, όχι κάνοντας κάτι καλύτερο, αλλά κάτι διαφορετικό. Αγαπούν την καινοτομία, την αλλαγή, τις εναλλακτικές προτάσεις. Σε σχετική έρευνα υψηλόβαθμων στελεχών επιχειρήσεων φαίνεται ότι οι πρωτότοκοι ακολουθούν την πεπατημένη, κοιτώντας να βάλουν το βαγόνι στη σωστή τροχιά και επικεντρώνουν στο πώς αυτό θα κινηθεί πιο γρήγορα. Οι δευτερότοκοι, αντιθέτως, επιδιώκουν νέο βαγόνι και νέα τροχιά. Τα μεσαία παιδιά της οικογένειας αισθάνονται ριγμένα όχι μόνο προς το πρωτότοκο, αλλά και προς το τελευταίο παιδί. Όχι μόνο δεν απολαμβάνουν τα προνόμια του πρώτου, αλλά ούτε και την τρυφερότητα με την οποία περιβάλλει η οικογένεια το περίφημο στερνοπούλι. Αποτελούν μια μετριότητα, που δεν φαίνεται να είναι χρυσή. Αν όλα αυτά ισχύουν κανείς δεν μπορεί να κατηγορήσει ελαφριά την καρδία τον Elliott Bulloch Roosevelt, τον μικρότερο αδερφό του Προέδρου Θεόδωρου Ρούσβελτ, που νικήθηκε από τις καταχρήσεις σε πολύ μικρή ηλικία. Ούτε τον Roger Clinton που καταδικάστηκε για ναρκωτικά ούτε τον Neil Bush που αναμίχθηκε σε οικονομικά σκάνδαλα. Όπως ο τελευταίος είχε πει σε ανύποπτο χρόνο, δεν άντεχε να τον συγκρίνουν με τα αδέρφια του…
Αμφισβήτηση στα σπάργαναΑσφαλώς κριτική υφίσταται και είναι και εύλογη: Το ζήτημα δεν μπορεί να προσαρμοστεί μόνο μέσα από ποσοτικά κριτήρια. Εθνότητα, θρησκεία, μορφωτικό επίπεδο, οικονομική κατάσταση, τυχαία γεγονότα, ασθένειες, εκπαίδευση αποτελούν παράγοντες που μπορεί να διαμορφώνουν διαφορετικά το τελικό αποτέλεσμα και να κάνουν όλη αυτή τη γενετική μελλοντολογία να προσιδιάζει σε ζωδιακούς κύκλους και αστερισμούς αφέλειας. Ταυτόχρονα, δεν αποκλείεται όλος αυτός ο κυκεώνας δεδομένων να μην αποτελεί παρά μία επίφαση επιστημοσύνης που προσπαθεί να εξηγήσει τα μυστήρια της ζωής στην οποία, ως γνωστόν, ο μόνος κανόνας που ισχύει είναι ότι δεν υπάρχουν καθολικοί κανόνες. Κάποιες φορές η σειρά είναι απλώς ένας αριθμός. Ή όπως είχε πει ο μυστακοφόρος τριτότοκος των εικονιζόμενων Αδερφών Μαρξ, Groucho Marx, «το να περάσει από μπροστά σου μια μαύρη γάτα σημαίνει απλώς ότι η γάτα πηγαίνει κάπου».
