Ακριβώς 40 χρόνια μετά την ημέρα που η Ελλάδα άλλαζε σελίδα, το Zeitgeist αναλύει τους τρεις βασικούς λόγους που οδήγησαν στη μεγάλη εκλογική νίκη της 18ης Οκτωβρίου 1981 και στο 48,07% με 172 έδρες.
Η κυβερνητική αλλαγή του 1981 υπήρξε ένα από τα κορυφαία συμβάντα στη νεώτερη πολιτική -και όχι μόνο- ιστορία της χώρας αλλά και γεγονός το οποίο συζητήθηκε διεθνώς, καθώς αποτελούσε μέρος ενός συνολικού πολιτικού μετασχηματισμού στην Ευρώπη. Το εκλογικό αποτέλεσμα της 18ης Οκτωβρίου ήταν μοναδικό: το ΠΑΣΟΚ ανέβασε την εκλογική του δύναμη κατά 22,7 μονάδες σε σχέση με τις εκλογές του 1977 και αύξησε την κοινοβουλευτική του δύναμη κατά 79 έδρες! Αποτελούσε, παρόλα αυτά, μια μάλλον αναμενόμενη εξέλιξη: ήταν η κατάληξη μιας πολιτικής και κοινωνικής διεργασίας που είχε ξεκινήσει με την πτώση της χούντας των στρατιωτικών, το 1974.
Ο Ανδρέας Παπανδρέου το βράδυ της 18ης Οκτωβρίου 1981, δεν είχε μόνο ένα «ραντεβού με την ιστορία», όπως συνήθιζε να λέει, αλλά ουσιαστικά έκλεινε έναν λογαριασμό που είχε ανοίξει με πολύ άσχημο τρόπο για ένα κομμάτι του ελληνικού λαού στην Ελλάδα ήδη από την εποχή που η χώρα απελευθερώθηκε από τη γερμανική κατοχή.
«Σε μας έλαχε ο κλήρος να ανοίξουμε τη νέα λεωφόρο που οδηγεί, όσο ανηφορική κι αν είναι, στην εθνική ανεξαρτησία, τη λαϊκή κυριαρχία και την κοινωνική απελευθέρωση του Έλληνα εργαζόμενου», έλεγε ο Ανδρέας Παπανδρέου τον Μάρτιο του 1975 στο Προσυνέδριο του ΠΑΣΟΚ και μέσα σε αυτή τη φράση, όσο υπερβολική κι αν ακούγεται σήμερα, περιέχεται το ιδεολογικό και πολιτικό στίγμα του ΠΑΣΟΚ- τουλάχιστον κατά τη διάρκεια της πρώτης κυβερνητικής θητείας του.
Πως φτάσαμε στο εκλογικό αποτέλεσμα της 18ης Οκτωβρίου; Η νίκη του ΠΑΣΟΚ είναι ένα ιδιαίτερο μείγμα:
α) πίεσης από τη βάση της ελληνικής κοινωνίας που απαιτούσε όσα είχε στερηθεί επί δεκαετίες,
β) πολιτικής μαεστρίας του ιδίου του Παπανδρέου,
γ) ταυτόχρονης στροφή των δυτικοευρωπαϊκών κοινωνιών προς τη σοσιαλδημοκρατία.
Ας δούμε όμως αυτούς τους τρεις παράγοντες και πώς συνέβαλε ο καθένας στη νίκη του ΠΑΣΟΚ.
Η Ελλάδα του 1981 δεν ήταν η καθυστερημένη χώρα της μεταπολεμικής περιόδου, απείχε όμως από τον μέσο ευρωπαϊκό όρο σε μια σειρά δείκτες: ΑΕΠ, μέσο κατά κεφαλή εισόδημα, πληθωρισμός, ανεργία, κατώτατος μισθός κ.λπ. Ήταν πάντως μια κοινωνία σε βαθύ μετασχηματισμό.
Κατά τη διάρκεια των δεκαετιών του ’60 και του ’70 αυξήθηκαν στην Ελλάδα τα επαγγέλματα που σχετίζονταν με τον δευτερογενή τομέα όπως τεχνίτες κι εργάτες και τα επαγγέλματα του τριτογενή τομέα όπως επιστήμονες, ελεύθεροι επαγγελματίες, διευθυντές, υπάλληλοι γραφείου, έμποροι, πωλητές κι απασχολούμενοι στις υπηρεσίες. Είναι χαρακτηριστικό ότι, σύμφωνα με στοιχεία της Στατιστικής Υπηρεσίας, μεταξύ των απογραφών 1961 και 1981, οι γεωργοί και οι αγρότες από το 53,75% των εργαζομένων της ελληνικής κοινωνίας υποχωρούν στο 27,46%. Με άλλα λόγια, η ελληνική αγροτιά μειωνόταν κατά πάνω από 13% ανά δεκαετία μετά τον πόλεμο.
Ταυτόχρονα, όπως σημειώνει ο καθηγητής κοινωνιολογίας του Πανεπιστημίου Αθηνών Νίκος Παναγιωτόπουλος στο βιβλίο του «Οι Αφανείς- Κοινωνιολογία των λαϊκών τάξεων στην Ελλάδα» (Εκδόσεις Πεδίο 2021): «Όλη αυτή την περίοδο γενικεύεται η συλλογική επένδυση σε σχολικούς τίτλους. Την περίοδο αυτή κάνουν την είσοδό τους στον αγώνα και στον ανταγωνισμό για εκπαιδευτικούς τίτλους, ομάδες που έως τώρα είχαν πολύ μικρή επαφή με τον εκπαιδευτικό θεσμό». Η υπό διαμόρφωση μεσαία τάξη στην Ελλάδα και οι κάτοχοι πανεπιστημιακού τίτλου ήταν η εκρηκτική, καύσιμη ύλη του ΠΑΣΟΚ.
Η πολιτική μαεστρία του Ανδρέα Παπανδρέου δεν αμφισβητήθηκε ποτέ κι από κανέναν: κατά τη διάρκεια της κρίσιμης περιόδου 1975 – 1977, ο πρόεδρος του Κινήματος με μια σειρά ενέργειες, κάποιες από τις οποίες δεν παρέπεμπαν σε ευρωπαϊκό δημοκρατικό κόμμα, εξόντωσε πολιτικά την (όποια) εσωτερική αντιπολίτευση, επέβαλε τον προσωποπαγή χαρακτήρα του κόμματος στην προς τα έξω επικοινωνία του και αναγόρευσε το αξίωμα του προέδρου σε κομματικό όργανο ανώτερο από κάθε άλλο, ακόμα κι από το συνέδριο, θεσμό με τον οποίο ο Παπανδρέου δεν είχε ιδιαίτερα καλές σχέσεις. Ασφαλώς, υπήρχε ο αντίλογος ότι θα ήταν αδύνατο να συμβεί διαφορετικά εκείνη την εποχή.
Τέλος, δεν θα πρέπει να διαφύγει από την προσοχή ότι η νίκη του ΠΑΣΟΚ το 1981 εντάσσεται σε μια γενικότερη ανάταση της ευρωπαϊκής σοσιαλδημοκρατίας. Δεν είναι τυχαίο ότι το ΠΑΣΟΚ κι ο Ανδρέας Παπανδρέου λούστηκαν από το φως που ακτινοβολούσαν οι νίκες άλλων Ευρωπαίων σοσιαλιστών ηγετών π.χ. τον Μάιο του 1981 ο Φρανσουά Μιτεράν είχε εκλεγεί Πρόεδρος της Γαλλικής Δημοκρατίας. Όσο για τη νίκη του ΠΑΣΟΚ, αυτή με τη σειρά της έλουσε με φως τις προσπάθειες αριστερής στροφής και σε άλλες χώρες, έτσι τον Οκτώβριο του 1982 ο Φελίπε Γκονζάλες θα εκλεγεί πρωθυπουργός της Ισπανίας και θα τον ακολουθήσει ο Μπετίνο Κράξι τον Αύγουστο του 1983 στην Ιταλία.
Διαβάστε επίσης
Ανδρέας Παπανδρέου: «Οραματίζομαι την αλλαγή»
Έργα & ημέρες ΠΑΣΟΚ: Τι θέλω και τι δεν θέλω να θυμάμαι
