Ένα ιστορικό αλλά και επίκαιρο βιβλίο που μας θυμίζει και μας προειδοποιεί για τους κινδύνους που ελλοχεύουν όταν οι μεγάλοι μοιράζουν τον κόσμο, σαν να παίζουν μια παρτίδα πόκερ.
Η ανθρωπότητα παρακολουθεί αποσβολωμένη την κλιμάκωση της έντασης στα σύνορα Ουκρανίας – Ρωσίας καθώς, σύμφωνα με τους Δυτικούς αναμένεται από στιγμή σε στιγμή εισβολή των ρωσικών δυνάμεων στους αυτόνομους θύλακες επί του ουκρανικού εδάφους, με το πρόσχημα της προστασίας των ρωσόφωνων πολιτών που ζουν σε αυτές.
Η Ευρώπη για μια ακόμα φορά γίνεται το θέατρο εδαφικών διεκδικήσεων και εθνοτικών αντιπαραθέσεων και το όλο σκηνικό, με πρωταγωνιστές τις ΗΠΑ και τη Ρωσία και κομπάρσους την Αγγλία και την Γαλλία από τη μια πλευρά και τη Λευκορωσία από την άλλη, δεν μπορεί παρά να θυμίζει το τέλος του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, τότε που η Ευρώπη μοιράστηκε σε σφαίρες επιρροής. Εκείνες οι σφαίρες επιρροής είναι που βρίσκονται και σήμερα στο προσκήνιο, εκείνη η μοιρασιά είναι που αναζωπυρώνει και πάλι πολύχρονες διαμάχες κι εδαφικές διεκδικήσεις.
Σε ότι αφορά τη νέα κρίση στην Ουκρανία, η κινητικότητα σε διπλωματικό επίπεδο, ο πυρετός των συνεδριάσεων και η μάχη των εντυπώσεων στα media, δεν μπορεί παρά να μας θυμίζουν τη Γιάλτα του 1945 όταν οι Φράνκλιν Ρούζβελτ, Ουίνστον Τσόρτσιλ και Ιωσήφ Στάλιν, οι νικητές του πολέμου ενάντια στις δυνάμεις του Άξονα, συναντήθηκαν στο τσαρικό θέρετρο για να επιλύσουν το δύσκολο παζλ του κλεισίματος του πολέμου και μοιράσματος των απελευθερωμένων εδαφών.
Ένα εκπληκτικό βιβλίο για τη Συμφωνία της Γιάλτας, γραμμένο από την Βρετανή ιστορικό και συγγραφέα Νταϊάνα Πρέστον (Diana Preston) με τίτλο «Οκτώ μέρες στη Γιάλτα: Πώς ο Τσόρτσιλ, ο Ρούζβελτ και ο Στάλιν μοίρασαν τον κόσμο» (Εκδόσεις Μεταίχμιο, 2020), έρχεται να μας θυμίσει το δραματικό σκηνικό στη Γιάλτα αλλά, κυρίως, να μας υπενθυμίσει ότι η Ευρώπη που γνωρίζουμε είναι ένα πολύ εύθραυστο δημιούργημα, ένα (σε κάποιο βαθμό) κατασκεύασμα επί χάρτου και το αποτέλεσμα ενός περίπλοκου συμβιβασμού.
Γραμμένο ως μια κινηματογραφική ταινία που εκτυλίσσεται διαβάζοντάς το, με συνεχή φλας μπακ στην προπολεμική κατάσταση και πολλές αναφορές στην περίοδο του Β’ Παγκόσμιου Πολέμου, το βιβλίο της Ντ. Πρέστον είναι ένα συναρπαστικό χρονικό των 8 ημερών της προπαρασκευής και της διεξαγωγής των συναντήσεων στη Γιάλτα. Στο επίκεντρο της διήγησής της η Πρέστον τοποθετεί τους τρεις γηραιούς ηγέτες και τις αντιπροσωπείες των χωρών τους οι οποίες αποτελούνταν τόσο από στρατιωτικούς όσο κι από διπλωμάτες αλλά και συγγενείς. Το ζοφερό σκηνικό συμπληρώνουν οι ρωσικές δυνάμεις που φιλοξενούσαν (και παρακολουθούσαν ασφαλώς…) τους ηγέτες, οι διερμηνείς και το υπηρετικό προσωπικό που τους εξυπηρετούσε. Στηριζόμενη στο αρχειακό υλικό που έχει έρθει στη δημοσιότητα τις τελευταίες δεκαετίες και με τη γνωστή βρετανική φινέτσα στην αποτύπωση των ιστορικών γεγονότων, η Πρέστον διεισδύει στην προσωπικότητα ενός εκάστου εκ των τριών ηγετών αλλά και πολλών ανθρώπων του περιβάλλοντός τους.
Εξετάζει την υγεία τους -καθώς και οι τρεις είχαν αρκετά προβλήματα- αναλύει το ρόλο που έπαιξαν εξωγενείς παράγοντες στις αποφάσεις τους, σχολιάζει τη γλώσσα του σώματος για κάθε έναν από τους τρεις πολιτικούς και συνθέτει σε ένα ενιαίο, συναρπαστικό κείμενο όλο τον πλούτο των πληροφοριών που διαθέτει ο σύγχρονος ιστορικός για μια από τις πιο ενδιαφέρουσες, τις πιο καθοριστικές εβδομάδες στην ιστορία της Ευρώπης. Οι πολεμικές αποζημιώσεις και οι μετακινήσεις πληθυσμών, το ενδιαφέρον των τριών ηγετών για το τι θα συμβεί μεταπολεμικά σε κάθε μια από τις χώρες της Ευρώπης (π.χ. ποιος θα ελέγχει την Ελλάδα, πως θα διενεργηθούν εκλογές στη Γιουγκοσλαβία, το δύσκολο ζήτημα της Πολωνίας κ.ά.), η στάση τους απέναντι στην Κίνα, ο διαμοιρασμός των θέσεων ισχύος στον ΟΗΕ, ήταν μερικά από τα ζητήματα που συζητήθηκαν κατά τη διάρκεια εκείνου του οκταήμερου και παρουσιάζονται αναλυτικά στο βιβλίο της Πρέστον.
Εβδομήντα επτά χρόνια μετά, η ειρήνη στην περιοχή της Ουκρανίας είναι και πάλι το επίδικο, ενώ ο πόλεμος συνεχίζει να αποτελεί το εργαλείο απονομής γεωπολιτικής δικαιοσύνης. Επτάμισι δεκαετίες πριν, οι τρεις ηγέτες είχαν να ρυθμίσουν το ζήτημα του εκτοπισμού και των μετακινήσεων εκατομμυρίων ανθρώπων, την επιστροφή τους σε περιοχές που είχαν αλλάξει πληθυσμιακά αλλά κι εθνοτικά από τη στιγμή που τις είχαν αφήσει, την ανταλλαγή των αιχμαλώτων, τις περιουσίες που είχαν χαθεί ή αλλάξει χέρια, την προστασία και τον έλεγχο των εμπορικών οδών και λιμένων κ.ά. Η Γιάλτα και τα όσα διαμείφθηκαν εκεί θα έπρεπε να έχουν διδάξει περισσότερα τους σημερινούς ηγέτες που για μια φορά ακόμα συσκέπτονται, συνεδριάζουν, αντιμάχονται κι αποφασίζουν ή δεν αποφασίζουν στις πλάτες ανθρώπων που εκτοπίζονται, πεινάνε, φοβούνται, πεθαίνουν και ανασταίνονται καθημερινά. Όπως τότε…
