Τι μας μαθαίνει το φαινόμενο Doppelganger και η χρήση του ως εργαλείο κοινωνικής ανάλυσης, στο νέο βιβλίο της Naomi Klein, που μας αφορά περισσότερο από ό,τι μπορεί κάποιος να υποθέσει.
Λίγες μέρες μετά το ξέσπασμα της πανδημίας του κορωνοϊού, μια νεολαιίστικη πολιτική ομάδα γέμισε αρκετούς τοίχους της Αθήνας με αφίσες που έφεραν τον τίτλο «Δεν είναι γρίπη, είναι χούντα» και σύντομο κείμενο που υποστήριζε πως με το πρόσχημα μιας απλής γρίπης, η πολιτεία είχε βάλει στο μάτι τις ατομικές ελευθερίες των πολιτών. Η ίδια ομάδα κυκλοφόρησε και μια ακόμα αφίσα στην οποία ζητούσε, ενάντια στο αίτημα καθηγητών να μειωθεί ο αριθμός των μαθητών ανά αίθουσα στους 15 για να περιοριστεί ο κίνδυνος διασποράς της νόσου, να αυξηθεί ο αριθμός των μαθητών στους 35 για να μειωθεί η σχολική πειθαρχία!
Νεαρά άτομα που υπό κανονικές συνθήκες θα έπρεπε να αντιλαμβάνονται τους κινδύνους της πανδημίας και να απαιτούν μεγαλύτερη κρατική προστασία, υπερασπίστηκαν με πάθος μια εξωφρενική άποψη περί «ασήμαντης γρίπης» που απλώς χρησιμοποιείται ως πρόσχημα καταστολής, άποψη παρόμοια με εκείνη των ακροδεξιών αντιεμβολιαστών με τους οποίους η συγκεκριμένη ομάδα δεν είχε και δεν έχει καμία απολύτως ιδεολογικοπολιτική συνάφεια.
Εδώ και μερικές εβδομάδες, άτομα, οργανώσεις, κόμματα, παραθρησκευτικές ομάδες και media που ανήκουν στον χώρο της εθνικιστικής ακροδεξιάς και επί δεκαετίες επιτίθονταν με σφοδρότητα στους Εβραίους και τον σιωνισμό, ξαφνικά τάσσονται με το Ισραήλ στον πόλεμο που διεξάγει στη Γάζα. Αυτοί που έβλεπαν στο Ισραήλ την πηγή κάθε κακού στον κόσμο, ακόμα και ακραίοι αρνητές του Ολοκαυτώματος, υπερασπίζονται σήμερα την ισραηλινή πολιτική στην Παλαιστίνη.
Όλο και συχνότερα, δημόσια πρόσωπα ή συλλογικά σχήματα που (νομίζουμε ότι) γνωρίζουμε καλά, μας ξαφνιάζουν με την απροσδόκητη στάση τους σε θέματα της επικαιρότητας γύρω από τα οποία αναπτύσσεται έντονος διάλογος. Μοιάζει να «κυκλοφορούν» δίπλα μας δύο διαφορετικές εκδοχές του ίδιου προσώπου: αναρχικοί που μάχονται υπέρ των ανθρωπίνων δικαιωμάτων αλλά ταυτόχρονα αρνούνται την ύπαρξη του κορωνοϊού. Φανατικοί ελληνορθόδοξοι χριστιανοί που υπεραμύνονται των θέσεων του Ισραήλ. Μοιάζει γνωστοί ιδεολογικοί πυλώνες (π.χ. ο αναρχισμός ή ο αντισημιτισμός) να έχουν αποκτήσει «σωσίες» που κηρύττουν τα ακριβώς αντίθετα των αυθεντικών εκδοχών τους.
«Η τέχνη του σωσία χρησιμοποιείται συχνά για να εξερευνήσει τη σκιώδη πλευρά των κοινωνιών, ιδιαίτερα σε στιγμές που μια κοινωνία φαίνεται να μετατρέπεται στον κακό της ‘δίδυμο’ -είτε επειδή ξεσπά πόλεμος, είτε επειδή εγκαταλείπει τη δημοκρατία και μετατρέπεται σε αυταρχικό καθεστώς. Το βλέπετε στην Ουγγαρία, το βλέπετε στο Ισραήλ – οι κοινωνίες μπορούν να γίνουν το άλλο τους ‘εγώ’, και οι γείτονές σας μπορούν να μετατραπούν σε όχλο» δηλώνει η διάσημη Καναδή συγγραφέας Ναόμι Κλάιν (Naomi Klein) σε πρόσφατη συνέντευξή της στο περιοδικό Another με αφορμή την κυκλοφορία του νέου βιβλίου της με τίτλο «Doppelganger: A Trip Into The Mirror World». Η Κλάιν χρησιμοποιεί την έννοια «σωσίας» (Doppelganger) ως μεταφορά για το πώς λειτουργούν οι κοινωνίες με στόχο να μας βοηθήσει να κατανοήσουμε ότι συχνά υπάρχουν δύο διαφορετικές εκδοχές της ίδιας κοινωνίας. Πως όμως έφτασε να χρησιμοποιήσει την έννοια «σωσίας» για την ερμηνεία των διπολικών κοινωνικών φαινομένων;
Πριν λίγο καιρό, η Καναδή ακτιβίστρια, δημοσιογράφος και συγγραφέας Ναόμι Κλάιν ανακάλυψε ότι μια γυναίκα που της έμοιαζε εμφανισιακά, η οποία είχε μάλιστα το ίδιο όνομα με αυτήν, η τηλεσχολιάστρια και στέλεχος της αμερικανικής ακροδεξιάς Ναόμι Γουλφ (Naomi Wolf), είχε προκαλέσει μια απίστευτη παρεξήγηση: πολλοί άνθρωποι στις ΗΠΑ, τον Καναδά κι αλλού είχαν μπερδέψει την Κλάιν με την Γουλφ! Βλέποντας τη Γουλφ συχνά στην τηλεόραση να προωθεί την αντιδραστική, συνωμοσιολογική αλά Ντόναλντ Τραμπ ατζέντα της σε εκπομπές υπερσυντηρητικών τηλεσχολιαστών πίστευαν ότι ήταν η Ναόμι Κλάιν που είχε αλλάξει άρδην κοινωνικοπολιτικές απόψεις έχοντας προσχωρήσει στην alt right των ΗΠΑ. Η Κλάιν αρχικά ανησύχησε, στη συνέχεια όμως αναζήτησε την ερμηνεία αυτού του φαινομένου μαζικής παράκρουσης αναγνωστών της.
Αξιοποιώντας μεταξύ άλλων τη φροϋδική θεωρία η Κλάιν επιχειρεί με χιούμορ να ερμηνεύσει τα παράξενα «διπλά φαινόμενα» που στοιχειώνουν τον σύγχρονο δυτικό φιλελεύθερο κόσμο, τόσο αδιαφοροποίητα μερικές φορές από το πρωτότυπό τους αλλά και τόσο διαφορετικά, που μοιάζει οι κοινωνίες της Δύσης να κοιτάζονται μέσα σ’ ένα καθρέπτη και να ψάχνουν τις διαφορές τους με το είδωλο που βλέπουν απέναντί τους. Η Καναδή συγγραφέας θεωρεί πως το φαινόμενο αυτό είναι μια μορφή συλλογικού ιλίγγου των δυτικών κοινωνιών. Σύμφωνα με την Κλάιν, αυτό που συμβαίνει αυτές τις ημέρες όπου «το Ισραήλ διατάσσει τη μαζική μετεγκατάσταση περισσότερων από ένα εκατομμύριο ανθρώπων στη Γάζα κι οι Ισραηλινοί ηγέτες αποκαλούν τους Παλαιστινίους ‘ανθρώπινα ζώα’» είναι μια τυπική εκδοχή του φαινομένου Doppelganger στις σύγχρονες κοινωνίες. «Αυτό είναι η πολιτική του ‘σωσία’» εξηγεί, «όταν προβάλλουμε τη δική μας καθαρότητα και στη συνέχεια προβάλλουμε όλα τα αρνητικά στον μισητό ‘άλλο’».
Το Doppelganger: A Trip Into The Mirror World, το πιο εσωστρεφές και φιλοσοφικό από τα βιβλία της Κλάιν είναι ένα σχόλιο για τους σκιώδεις εαυτούς που αναπτύσσονται εντός των κοινωνιών, τον παγκόσμιο εκφασισμό και την αφόρητη πίεση που δέχονται οι πολίτες από το τεράστιο βάρος της ανοησίας και της τρελής παραπληροφόρησης που εκπορεύονται κυρίως από τις ομάδες της άκρας δεξιάς και κατακλύζουν τον πληροφοριακό μας κόσμο. Τόση πίεση που μερικές φορές είναι δυσδιάκριτη μια μαχητική αριστερή δημοσιογράφος κι ακτιβίστρια από τη σωσία της, μια ακροδεξιά συνομωσιολόγο τηλεσχολιάστρια.
