Πώς και πότε εμφανίστηκαν για πρώτη φορά; Από που προέρχεται η λέξη; Πώς επηρέασαν την ελληνική κοινωνία και ποιοι ήταν οι πρώτοι περιπτεράδες;
Ξυραφάκια, οδοντόκρεμα, φουρκέτες. Σοκολάτα, περιοδικό, ασπιρίνη. Santé, Παπαστράτος, Καρέλια. Στα περίπτερα, τα «φυτρωμένα» σε κάθε πεζοδρόμιο, υπήρχε χώρος για τα πάντα -ή έστω για τα απαραίτητα. Άλλωστε όταν τα μικρά, ξύλινα μαγαζάκια άρχισαν να μεσουρανούν, όλα ήταν πασπαλισμένα με ατόφια άγνοια γύρω από την ατελείωτη ποικιλία των προϊόντων του καπιταλισμού και της ποπ κουλτούρας. Για τα υπόλοιπα -κυρίως τα φαγώσιμα- ο προορισμός ήταν το μπακάλικο της γειτονιάς.
Τα πρώιμα χρόνια της εμφάνισής τους, τα περίπτερα δεν ήταν απλά σημεία συναλλαγής, αλλά τόποι συνάντησης και κοινωνικοποίησης, γκισέ πάσης φύσεως πληροφοριών, τηλεφωνεία, ορόσημα κάθε γειτονιάς και πλατείας. Υπήρξαν οι προπομποί των mini markets -αν και με σαφώς μικρότερη γκάμα προϊόντων- και κουβαλούν μια πολιτισμική αξία που τη συναντάμε λίγο αργότερα μόνο στα λεγόμενα ψιλικατζίδικα, ή αλλιώς στην ΕΒΓΑ (ή στη ΔΕΛΤΑ) της γειτονιάς, άλλο ένα είδος που έχει θρονιαστεί στην καρδιά όλων όσων έχουν υπερβεί με δόξα και τιμή, τουλάχιστον τα δεύτερα -άντα.
Με τούτα και μ’ εκείνα, το πιο αξιοσημείωτο γεγονός σχετικά με τα περίπτερα είναι ότι δεν τα συναντάς οπουδήποτε στον κόσμο, είναι αμιγώς ελληνική υπόθεση. Η ιστορία τους ξεκινά να γράφεται με χρυσά γράμματα από τη σύσταση του Ελληνικού Κράτους, όμως αυτό το χρυσό μελάνι φτάνει μέχρι τις μέρες μας ξεφτισμένο και θαμπό. Είναι το πέρασμα των δεκαετιών, η τεχνολογία και οι μοντέρνες ανάγκες που έχουν αλλοιώσει τη φιλοσοφία των περιπτέρων, μεταλλάσσοντάς σε κάτι άλλο, πιο σύγχρονο και απρόσωπο.
Όμως η λέξη, έχει τη δική της ιστορία: ο όρος «περίπτερο» έχει τις ρίζες του στην αρχαιότητα και προσδιόριζε την αρχιτεκτονική ενός συγκεκριμένου τύπου ναών. Πιθανότατα για αισθητικούς/οπτικούς λόγους τα μικρομάγαζα που πρωτοεμφανίστηκαν στο Ναύπλιο γύρω στο 1829 και αρχικά πωλούσαν μόνο καπνό, συνδέθηκαν άρρηκτα με αυτόν τον χαρακτηρισμό. Μετά το 1889, το ελληνικό κράτος αποφάσισε να δώσει άδειες περιπτέρου στους ανάπηρους πολέμου προκειμένου να στηριχτούν οικονομικά, αφού δεν μπορούσαν να εργαστούν για να ζήσουν τις οικογένειές τους. Ωστόσο, ο ελληνοτουρκικός πόλεμος το 1897 είχε ολέθριες συνέπειες, συνεπώς και πάρα πολλούς τραυματίες οι οποίοι έπρεπε με κάποιο τρόπο να επιβιώσουν και να στηρίξουν τις οικογένειές τους. Τα περίπτερα άρχισαν να ξεπετάγονται σαν αγριολούλουδα επάνω στο χώμα στην αρχή -όταν ακόμα και οι δρόμοι στο κέντρο της Αθήνας ήταν καρόδρομοι, στρωμένοι με χώμα- και αργότερα, επάνω στα πεζοδρόμια.
Φυσικά, το κράτος είχε το έσοδό του από την ανάπτυξη του συγκεκριμένου κλάδου μικροπωλητών. Χορήγησε στα περίπτερα αποκλειστικό δικαίωμα πώλησης ειδών καπνού, για να μπορεί να ελέγχει τη φορολογία, αφού πριν αρχίσει να εφαρμόζεται το μέτρο έβλεπε τους φόρους να γίνονται… καπνός λόγω των χύμα τσιγάρων που πωλούσαν οι πλανόδιοι, για να μπορέσουν να κερδίσουν ένα ξεροκόμματο και να μην πεθάνουν από την πείνα.
Στην Αθήνα το πρώτο περίπτερο στήθηκε το 1911 στην οδό Πανεπιστημίου το οποίο κατά μια απίστευτη συγκυρία, ήταν εκείνο που κατάπιε το έδαφος σε live μετάδοση κατά τις εργασίες του Μετρό το 1997, αφήνοντας άφωνο τον ιδιοκτήτη του αλλά και το πανελλήνιο. Ακολούθησαν νόμοι, ρυθμίσεις και προδιαγραφές που όριζαν την αδειοδότηση και τη λειτουργία τους, όμως αυτό που χαρακτήριζε τα περίπτερα δεν ήταν τα 0,70 x 0,70m του εσωτρικού εμβαδού τους, αλλά η φυσιογνωμία τους και η κοινωνική τους διάσταση.
Σήμερα τα περίπτερα έχουν αλλάξει ύφος. Για φιλοσοφία ούτε λόγος, αυτή έχει χαθεί από καιρό. Απλωμένα σαν λαμπερά αστρόπλοια από άλλους, μακρινούς πλανήτες καταλαμβάνουν τον ζωτικό μας χώρο επί των πεζοδρομίων, και μας δελεάζουν με τα εντυπωσιακά ξενόφερτα κρυσταλλάκια τους.
