5-3-2, 3-5-2 ή 4-2-3-1; Ποιο είναι το καλύτερο; Το Zeitgeist κάνει μια σπάνια ανάλυση πάνω στα ποδοσφαιρικά συστήματα και στην τακτική που κερδίζει τα παιχνίδια.
Άρχισε και το πρωτάθλημα της Super League 1, με την πάγια λογική των «μικρών» έναντι των μεγάλων»: «Είναι καλύτεροι αυτοί; Κανένα πρόβλημα. Εμείς θα τους παίξουμε με σύστημα. Δεν θα κερδίσουμε; ΟΚ. Αλλά δεν θα χάσουμε κιόλας. Θα φέρουμε ισοπαλία». Κι εγένετο «σύστημα». Ένα εφεύρημα των αδυνάτων για να αντιμετωπίσουν τους δυνατούς. Από τότε, στο ποδόσφαιρο δεν κερδίζει πάντα ο καλύτερος. Ας θυμηθούμε και τον Κορνήλιο Καστοριάδη: «Δεν κερδίζει όποιος αξίζει, αξίζει όποιος κερδίζει». Όχι, όχι, δεν το έγραψε για το ποδόσφαιρο ο μέγας στοχαστής και φιλόσοφος. Για το σύστημα το έγραψε. Το πολιτικό και το κοινωνικό, το οικονομικό, αλλά «κόλλησε» και το ποδόσφαιρο. Σάμπως το ποδόσφαιρο δεν είναι όλα αυτά;
Και τι είναι σύστημα; Ο τρόπος που ο προπονητής στήνει τους δέκα παίκτες στον αγωνιστικό χώρο για να κλέψουν την μπάλα. Από τη στιγμή που θα γίνει το κλέψιμο, η διαδικασία επίθεσης χαρακτηρίζεται ως «τακτική». Η διάταξη μιας ομάδας στο τερέν (το σύστημα, δηλαδή) αποσαφηνίζεται πλήρως όταν ο αντίπαλος τερματοφύλακας εκτελεί το «ελεύθερο». Τότε είναι απολύτως διακριτό το 4-4-2, το 4-3-3 κ.λπ.
Το πρώτο σύστημα γεννήθηκε στην Αγγλία, στα 1860 και ήταν το 1-1-8. Ένας χαμάλης για την άμυνα, ένας στο κέντρο και οι υπόλοιποι οκτώ, όλοι για γκολ. Προσοχή: Τότε, κανένας δεν έδινε πάσα σε κανέναν! Είμαστε στην εποχή του dribbling game. Δέκα χρόνια αργότερα, οι Σκωτσέζοι έπαιξαν 2-2-6, αντάλλασσαν και πάσες μεταξύ τους. Ήταν η εποχή του passing game.
Στα 1920 ο Αυστριακός προπονητής Ούγκο Μάισλ εκπονεί το δόγμα «η καλύτερη άμυνα είναι η επίθεση» και το εφαρμόζει με την Εθνική της χώρας του, την περίφημη «Βούντερτιμ», που θα πει «ομάδα – θαύμα» και αφήνει «ξερούς» τους αντιπάλους της. Όμως, το… κακό έχει πάντα απάντηση στο καλό, έτσι για να είναι τέλεια η ζωή (και) του ποδοσφαίρου. Την ίδια ώρα, ένας άλλος Αυστριακός, ο Καρλ Ράπαν ανατρέπει το δόγμα – Μάισλ και διακηρύττει πως «η καλύτερη επίθεση, είναι η άμυνα»! Είναι ο «πατέρας» του κατενάτσιο…
Στο πρώτο Μουντιάλ, το 1930, οι αμφιτρύωνες Ουρουγουανοί επινοούν την «Πυραμίδα». Δυο στην άμυνα, τρεις στα χαφ και πέντε στην επίθεση. Το έκλεψαν οι Ευρωπαίοι και το ονόμασαν «Μέθοδο». Φανταστείτε το γραμμικά, ένα W πάνω σε ένα άλλο W. Τα δυο μπακ δεν αφήνουν ποτέ την άμυνα και οι τρεις δεν θα ξεμυτίσουν ποτέ από τη μεσαία γραμμή. Στο «αποπάνω» W, το «10αρι» είναι ο σέντερ χαφ, αυτός που μοιράζει παιχνίδι αλλά και κόβει. Ένα σύστημα καθαρά στατικό, όπου οι παίκτες είναι «καρφωμένοι» στις θέσεις τους. Το W της επίθεσης έχει τον σέντερ φορ, τον «έξω αριστερά», τον «έξω δεξιά», τον «μέσα δεξιά» και τον «μέσα αριστερά».
Ακολουθεί «συστηματική επανάσταση». Στην Αγγλία ένας γηραλέος, αλλά με τέλεια πνευματική διαύγεια, ο Χέρμπερτ Τσάμπμαν, προπονητής της Αρσεναλ «διαβάζει» τη «Μέθοδο», παίρνει το «αποκάτω» W και το γυρίζει ανάποδα. Το κάνει Μ στην άμυνα και στην επίθεση εξακολουθεί το W. Ο Τύπος στην Αγγλία ξεσηκώνεται και κηρύσσει «ανένδοτο» στον μίστερ Χέρμπερτ: «Κάτω ο σκουπιδιάρης Τσάμπμαν, κάτω ο ρακοσυλλέκτης». Καταλάβατε τι «έγκλημα» συνετελέσθη; Ο Τσάμπμαν πήρε τον σέντερ χαφ, που μοίραζε και έκοβε και τον έκανε λίμπερο, δηλαδή τελευταίο στην άμυνα.
Οι Βραζιλιάνοι, κάπου στα 1950, παρουσιάζουν στο τερέν ένα νέο σύστημα, το «Diagonal», που σημαίνει «διαγώνιος» και είχε ως ψυχολογική βάση τον άνθρωπο κι όχι αυστηρή στοχοπροσήλωση στον μηχανισμό. Ο κομισάριο Φλάβιο, βάζει τέσσερις αμυντικούς στην ευθεία. Δύο, μόλις στην μεσαία γραμμή και τέσσερις στην επίθεση, «ρόμβος». Οι τέσσερις επιθετικοί δεν είναι στην ίδια ευθεία, αλλά ένας στην «καρδιά» της αντίπαλης άμυνας, ένας στην πλάτη του και άλλοι δυο στα άκρα. Τότε εγεννήθη ο λεγόμενος «δεύτερος σέντερ φορ». Είναι αυτός που μοιράζει διαγώνιες πάσες στους δυο ακραίους που εφορμούν προς τα μέσα.
Στο Μουντιάλ του 1954 που έγινε στην Ελβετία καταφτάνει από το Δούναβη η εθνική Ουγγαρίας, η φημισμένη «Αρανίτσαπατ», που θα πει «χρυσή ομάδα». Ηγέτης της είναι ο αείμνηστος Φέρεντς Πούσκας, που όταν ήρθε προπονητής στον Παναθηναϊκό (του «Γουέμπλεϊ»), έβαζε στοιχήματα με τον Δομάζο, ποιος μπορεί να βάλει καλάθι. Με τα πόδια, όχι με τα χέρια. Και πάντα κέρδιζε.
Από συστηματικής πλευράς, ο Μαγυάρος τεχνικός Σέμπες ρεζίλεψε τους Άγγλους παίζοντας το δικό τους σύστημα, το MW. Μόνο που αντί να αφήσει τον Χιντεγκούτι κλασικό φορ, τον φέρνει πίσω προς το κέντρο, τον ακολουθεί ο «Άγγλος αφελής» λίμπερο. Οι διεμβολιστές πλάγιοι της Ουγγαρίας μπαίνουν προς τα μέσα, αφού υπάρχει κενός χώρος απουσία του λίμπερο και θέλετε σκορ; 3-6 μέσα στο «Γουέμπλεϊ»! «The match which changed the game», έγραψε το «World Soccer». Μια εβδομάδα μετά, στην Βουδαπέστη, Ουγγαρία – Αγγλία 7 -1!
Στο Μουντιάλ του 1958 στη Σουηδία, η Βραζιλία κάνει κι άλλη «συστηματική επανάσταση» κι όπου κι αν παίζει, αφήνει πίσω της πτώματα. Το 4-2-4, όπου ο τεχνικός Φεόλα επιτρέπει στα μπακ, Νίλτον Σάντος και Ντζάλμα Σάντος να περάσουν την σέντρα και τους καλύπτει ο Μάριο Ζαγκάλο. Τέσσερις στην άμυνα σε «ζώνη», δυο στην μεσαία γραμμή, αλλά τι δυο. Μιλάμε για το Ντίντι και το Ζίτο, παικταράδες από «κούνια». Και τέσσερις στην επίθεση, ο ένας δίπλα στον άλλον αυτή την φορά. Και ο Πελέ (18 ετών) ένας από αυτούς.
Από τότε, οι προπονητές κόβουν επιθετικούς και προσθέτουν αμυντικούς ή μέσους. Μας προέκυψε το 5-3-2, το 3-5-2, το 4-2-3-1 κ.λπ. Έτσι, φτάσαμε σήμερα στο σημείο όλες οι ομάδες να παίζουν με έναν μονάχα επιθετικό. Διότι στο μεταξύ κυριάρχησαν άλλες θεωρίες στον συνεχώς μεταβαλλόμενο κόσμο του ποδοσφαίρου. Ότι «η επίθεση προσφέρει θέαμα, αλλά η άμυνα κερδίζει τους τίτλους». Ο τίτλος! Το χρήμα, δηλαδή. Έτσι, το ποδόσφαιρο από ψυχαγωγικό εργαλείο των μαζών, μεταλλάχθηκε σε εργαλείο εκμετάλλευσης των μαζών για το χρήμα, με το εξ Αμερικής εκπορευόμενο νεοταξικό δόγμα πως «ο πρώτος είναι τα πάντα και ο δεύτερος, τίποτα». Νίκη, με κάθε κόστος. Κι ας μην αξίζει τη νίκη, για να ξαναθυμηθούμε τον Καστοριάδη.
