Ο ανατρεπτικός συνθέτης, χαρισματικός πιανίστας και ιδρυτής του String Theory μιλάει για τη μουσική που αγαπάει, τα κλισέ που απεχθάνεται και τη ζοφερή πραγματικότητα που προσπαθεί να αντιμετωπίσει, σε μια συνέντευξη όπως θα έπρεπε να είναι οι συνεντεύξεις.
Οι περισσότεροι τον μάθαμε το 2015, όταν ίδρυσε το String Theory, μια Μικτή Πολυφωνική Χορωδία (String Theory Ensemble) που όποιος την έχει παρακολουθήσει έστω και μία φορά, εντυπωσιάζεται και εκπλήσσεται από τη παιγνιώδη διάθεσή της, αλλά και τη μουσική της πολυμορφία και πρωτοτυπία. Η διαδρομή του όμως ξεκινάει δεκαετίες πριν και περνάει από την Αθήνα, το Λονδίνο και τη Βουδαπέστη, από ωδεία και συναυλίες, κονσέρτα και ρεσιτάλ. Κλασικό μουσικό προφίλ ενός ανήσυχου, όμως, ανθρώπου που δημιουργεί απολαυστικές εμπειρίες για το κοινό και τους συνοδοιπόρους του. Πιο πρόσφατή του δουλειά ήταν η μουσική παράσταση «Κι Εσείς Πώς τα Περνάτε» στο Μέγαρο Μουσικής, που συνοδεύτηκε από sold-out και τις τρεις ημέρες που παρουσιάστηκε. Την περίοδο αυτή η μουσική κοινότητα String Theory (διότι περί αυτού πρόκειται) και ο καλλιτεχνικός διευθυντής της Γιώργος Πατεράκης προσκαλούν παιδιά από 14 ετών, νέες και νέους από διάφορες κοινωνικές δομές, για να συμμετάσχουν δωρεάν σε εβδομαδιαία μουσικά εκπαιδευτικά τμήματα. Και αυτό είναι μια άλλη διάσταση του εκλεκτού μουσικού που φροντίζει η δουλειά του να έχει όχι μόνο καλλιτεχνικό, αλλά και κοινωνικό αντίκτυπο.
Αλλά ας τον γνωρίσουμε καλύτερα μέσα από τα λεγόμενά του.
Το μουσικό σχήμα String Theory πλησιάζει στα 12ατα γενέθλιά του. Τί πήρατε και τι δώσατε όλα αυτά τα χρόνια, ποιος είναι ο απολογισμός;
«Πήρα πολλά, έδωσα πολλά, και ποτέ τίποτα δεν είναι αρκετό. Ευχαριστήθηκα όμως τις λογής – λογής σχέσεις και ανταλλαγές με ανθρώπους. Αυτό είναι το πρώτο. Ως προς τα μουσικά, νομίζω ότι πλέον έχω τις καλύτερες ιδέες από ποτέ, όμως πλέον αποστρέφομαι όλο και περισσότερο όλα όσα αναγκάζεται να κάνει κανείς πέρα από τη δουλειά του, ώστε να έχει τη δυνατότητα να συνεχίσει να κάνει τη δουλειά του. Απολογισμό δεν μπορώ να κάνω. Έκανε το String κάποια διαφορά στην χέρσα ελληνική μουσική στέπα; Μπα… Δημιούργησε μια οξυγονούχο φούσκα επιτρέποντας στους συμμετέχοντες, να διατηρούν την ψευδαίσθηση πως «τα πράγματα εκεί έξω δεν είναι και τόσο χάλια; Μάλλον ναι. Είναι αυτό αρκετό; Δεν ξέρω».
Ποιο νομίζετε ότι είναι το στοιχείο που κάνει το String Theory τόσο επιτυχημένο;
«Αν επιτυχία είναι η δημιουργική περιπέτεια αυτής της ιδέας, ο κόσμος που ήρθε κοντά, οι καταστάσεις που ζήσαμε και που ζούμε ακόμα εμείς οι από μέσα, η εγγύτητα των ανθρώπων που ζυμώνονται από τον κοινό οίστρο, από την άδολη χαρά της επιτυχίας ή από το μοίρασμα της αποτυχίας, ε, τότε πραγματικά το String είναι πολύ πετυχημένη ιδέα με βούλα και σφραγίδα. Αν επιτυχία είναι γούνες φήμη και λεφτά και να είμαστε και η πρώτη μούρη, τότε το String Theory είναι μια παταγώδης αποτυχία.
Οπότε στην πρώτη περίπτωση θεωρώ πως απάντησα στην ερώτησή σας, ενώ στη δεύτερη περίπτωση η ίδια η ερώτηση είναι λάθος».
Το έργο σας είναι πολύ δημοφιλές και αγαπητό στο κοινό. Είναι κάτι στο οποίο στοχεύατε όταν ξεκινήσατε, ή απλά συνέβη;
«Όταν μπήκα σε αυτού του είδους την ελληνική -ας πούμε- σκηνή στόχευα σε ένα σωρό αφελή πράγματα, γιατί τόσο έκοβε το μυαλό μου: άρχισα να γράφω συνειδητά ως αντιστάθμισμα στο επιτυχημένο 90% της κρατούσας μουσικής: των τριών ακόρντων και των τεσσάρων τετάρτων, τη μουσική της στανταρισμένης, απλοϊκής και χωρίς φαντασία ενορχήστρωσης, των μέτριων τεχνικών απαιτήσεων που κολακεύει ένα βολικό και χειραγωγήσιμο κοινό, που αντλεί τη δύναμή της από τις έτοιμες συνταγές της πολιτικής ορθότητας και της κοινωνικής ευαισθησίας και γίνεται άκριτα αποδεκτή, αγαπητή και τρέντι.
Μέχρι σήμερα απεχθάνομαι αυτήν την μονολιθική και ψευτοευαίσθητη μουσική που είναι πια παντού, και επιμένω να γράφω αλλιώς -όχι πια ως αντιστάθμισμα σε οτιδήποτε, αλλά γιατί έτσι μου αρέσει. Κατά τα άλλα δεν νομίζω πως η μουσική μου είναι, όπως λέτε, δημοφιλής και αγαπητή -παρά σε έναν μάλλον μικρό κύκλο. Με όρους πιάτσας, έχω κάνει μία και μοναδική επιτυχία κι αυτήν όχι με δικό μου κομμάτι: ήταν όταν είχα φτιάξει με αναγεννησιακή πολυφωνία το “Υποφέρω” της Βανδή με το ΚΑΠΗ Ηλιούπολης. Είδαν “Βανδή”, είδαν τις γιαγιάδες να τραγουδάνε, ε, αυτό ήταν, αυτό κατάλαβαν, μέχρι εκεί μπορούσαν, δεν θέλαν άλλο. Με παίρναν από όλα τα κανάλια, μικρά – μεγάλα, τα κολεόπτερα της τηλεόρασης, τηλέφωνο να βγούμε με τις γιαγιάδες στο γυαλί, να γίνουμε τσίρκο όλοι μαζί».
Είστε ένας άνθρωπος με εντυπωσιακό λόγο, εύστοχες περιγραφές, σκωπτική διάθεση και ειλικρίνεια. Τελικά γιατί είστε μουσικός και όχι κάτι άλλο; Τί έχει η μουσική που δεν το έχουν οι άλλες τέχνες;
«Δεν ξέρω, έτυχε. Τη μουσική την απολαμβάνω, είναι αλήθεια, πιο πολύ από τις άλλες τέχνες, όχι επειδή είναι ανώτερη ή άλλα τέτοια χαζά, παρά για δύο συγκεκριμένους λόγους: ο ένας ότι λόγω ενασχόλησης μπορώ να περιπλανιέμαι πιο άνετα στα εξωτικά και μυστικά της μονοπάτια και να χάνομαι πιο εύκολα στα μαγικά της κόλπα, και ο δεύτερος είναι ότι καθώς είναι τόσο αόρατη, τόσο άυλη και τόσο αόριστη, μπορεί να γίνεται την ίδια στιγμή το ίδιο πρωτόγονη όσο και πνευματική, το ίδιο γήινη όσο και υπερβατική, το ίδιο συγκινητική όσο και δομημένη. Δεν θυμάμαι πού είχα διαβάσει το πετυχημένο πως “η ποιμενική συμφωνία του Μπετόβεν δεν δίνει την παραμικρή πληροφορία για το πώς μοιάζει ένα πρόβατο».
Θα μπορούσατε ποτέ να συνεργαστείτε με έναν λαϊκό τραγουδιστή κάνοντας καλλιτεχνικές υπερβάσεις;
«Το έχω κάνει. Ή μάλλον ήμουν πριν από χρόνια έτοιμος να το κάνω αλλά η πραγματικότητα με άδειασε. Ονόματα δεν λέω, αλλά κάποτε συμφωνήσαμε με έναν σπουδαίο τραγουδιστή της νύχτας να συμμετάσχει σε μιαν από τις παραστάσεις μου. Είχα σχεδιάσει την εμφάνισή του να είναι η κορυφαία, βαθιά και δυνατή στιγμή της παράστασης. Ο τραγουδιστής λοιπόν αυτός, σεμνός, μετρημένος και καθ’ όλα σεβαστικός μου λέει: “Γιώργο άκουσε, θέλω πολύ να παίξουμε μαζί, όμως οι συνεργάτες σου δεν θα το δεχθούν”. “Βάζω το κεφάλι μου στον ντορβά”, του λέω, “γιατί εσύ δεν ξέρεις τους συνεργάτες μου αλλά εγώ τους ξέρω, και κάνεις μέγα λάθος”. Το αποτέλεσμα είναι πως οι συνεργάτες μου φρίκαραν κι έκαναν πίσω, κι εγώ πήρα τηλέφωνο τον άνθρωπο και του είπα “δεν ξέρω γιατί λυπάμαι πιο πολύ: που δεν έγινε η παράσταση, ή που έπεσα τόσο έξω για τους ανθρώπους”. Επίσης είχα γράψει και κάτι ωραία τραγούδια για τον Πασχάλη Τερζή, αλλά αυτός δεν το έμαθε ποτέ».
Τι είναι αυτό που δεν γνωρίζει το κοινό για εσάς και θα θέλατε να το μοιραστείτε μαζί μας;
«Τίποτα. Οι μουσικές που γράφω και οι παραστάσεις που κάνω είναι ένα πολύ εσωτερικό και ειλικρινές κομμάτι μου που μοιράζομαι -όχι με όλους, αλλά με όσους μπαίνουν στον κόπο να το αφουγκραστούν. Αν αυτό δεν φτάνει, ε, δεν έχω άλλο».
Στη μουσική, υπάρχουν διάφορες «φυλές» που δύσκολα ανακατεύονται μεταξύ τους. Τελικά, η μουσική που θεωρείται μια παγκόσμια γλώσσα είναι ταυτόχρονα και διχαστική, ή φταίει κάτι άλλο;
«Σε αντίθεση με το νιαούρισμα, το γάβγισμα και το γκάρισμα, που είναι όντως παγκόσμια, η μουσική είναι όπως οι κουλτούρες: άλλοι τις καταλαβαίνουν γιατί έχουν μεγαλώσει μέσα σε αυτές, ενώ άλλοι απλώς “νομίζουν” ότι τις καταλαβαίνουν έχοντας ξιπαστεί μόνον από κάποια εξωτικά τους χαρακτηριστικά και αδιαφορώντας για το πραγματικό τους νόημα (άμα τραγουδάω “χάστα σιέμπρε κομαντάντε” στο διαμέρισμά μου στο Παγκράτι δεν γίνομαι νοτιοαμερικάνος επαναστάτης στις ζούγκλες της Νικαράγουα, και άμα κάνω αστάνγκα γιόγκα στην Κυψέλη δεν συνομιλώ με τον Κρισναμούρτι). Πάντως μ’ αυτά και μ’ αυτά φτάνουμε σε κουλαμάρες τύπου τα Ελληνικά είναι η τελειότερη γλώσσα, τα Αγγλικά είναι φτωχά, τα Γερμανικά είναι άγρια, η κλασική μουσική είναι αιώνια, τα ρεμπέτικα είναι εφήμερα, η μουσική εξημερώνει τα άγρια θηρία, τα σημερινά παιδιά έχουν χαζέψει από το facebook, η σωτηρία της ψυχής είναι πολύ μεγάλο πράγμα. Κατά τα λοιπά, όλα παντρεύονται με όλα, αρκεί ο μάγειρας να είναι μάγκας. Δείτε π.χ. τους Kronos Quartet να παίζουν με τον Alim Qasimov και δεν χρειάζονται άλλα λόγια. Αντιθέτως, αν ο μάγειρας είναι μπάζο μπορεί και πάλι να συνεχίσει να πειραματίζεται ανενόχλητος, αρκεί να βρει ένα πολύ καλό γραφείο δημοσίων σχέσεων ή να έχει κονέ και λεφτά».
Οι καιροί έχουν αγριέψει, και ζούμε την εποχή της ματαίωσης. Η γενικότερη κοινωνική κατάσταση πώς επηρεάζει τη δουλειά σας;
«Να σας πω ευχαρίστως για τη ματαίωση: όταν ήμουν πιο νέος, ο οίστρος μου για τις κατακτήσεις της ανθρώπινης διάνοιας, για τα έπη της ανθρώπινης μεγαλοψυχίας και για τις ιστορίες πνευματικού ιπποτισμού μου έδιναν κίνητρο και λόγο ύπαρξης. Πίστευα πως αν με κάποιο τρόπο όλοι βαπτιζόμασταν σε αυτά τα νάματα της πνευματικής ανάτασης ο κόσμος θα ήταν ένα καλύτερο μέρος.
Τώρα πια μεγάλωσα. Πρέπει να τα βγάλω πέρα με έναν κόσμο ολοένα και πιο άξεστο, ολοένα και πιο ανάλγητο, που κανιβαλίζει τις ίδιες του τις σάρκες, με αιμοβόρους κυρ-Παντελήδες να κουνάνε το δάχτυλο σε ένα πλήθος κουφιοκέφαλων Πινόκιο που νομίζουν ότι κάνουν πολιτική αλαλάζοντας τσιτάτα πολιτικής ορθότητας και μηδενικού βάθους, ενώ ψηλά στο διοικητήριο του χοιροστασίου, σκοτεινές οικογένειες αμοραλιστών, ακαλλιέργητων και συντηρητικών, εργάζονται με τις ορδές των πραιτοριανών τους για μια εμετική παραλλαγή της Ελλάδας Ελλήνων Χριστιανών».
Μπορεί η μουσική να αλλάξει τον κόσμο;
«Από όσο ξέρω όμως ούτε ο Αραφάτ διεκδικούσε τραγουδώντας γοερά έξω από τους διεθνείς οργανισμούς, ούτε ο Μάρτιν Λούθερ Κίνγκ άνοιγε κεφάλια εκσφενδονίζοντας στιχάκια ούτε ο Μαντέλα ζωγράφιζε πίνακες με ηλιοβασιλέματα σαν τον Μπομπ Ρος. Υπάρχει καιρός για παιάνες και ελεγείες, υπάρχει καιρός για παλούκια και δικράνια.
Σκέφτομαι μοναχά, τώρα που κάθομαι και λέω αυτά, τι θα βγει να μου σούρει ο κάθε βλαμμένος και γελάω #not».
