Δεν είναι όλοι οι «κόκκοι» το ίδιο, ωστόσο πολλοί από αυτούς είναι αποτέλεσμα ακραίας εκμετάλλευσης, σύγχρονης σκλαβιάς και παιδικής εργασίας με ανυπολόγιστες επιπτώσεις για το περιβάλλον και τις τοπικές κοινωνίες.
Ποιος να το περίμενε ότι ένα φυτό μπορεί να έχει έναν τόσο καταλυτικό ρόλο στην παγκόσμια οικονομία αλλά και στην καθημερινότητα των ανθρώπων. Είναι το καφεόδεντρο, το οποίο μας έχει προσφέρει ατελείωτες στιγμές κοινωνικοποίησης αλλά και πρωινής διέγερσης που υπό άλλες συνθήκες θα ήταν πολύ δύσκολη, σχεδόν ακατόρθωτη. Η ανακάλυψή του είναι ανακατεμένη με αστικούς μύθους και τοπικούς θρύλους, με την πιο γνωστή εκδοχή να έχει ως πρωταγωνιστή έναν Άραβα αιγοβοσκό ο οποίος παρατήρησε ότι το κοπάδι του συμπεριφερόταν διαφορετικά όταν έτρωγε το συγκεκριμένο φυτό. Αποφάσισε να το δοκιμάσει ο ίδιος και ένιωσε ευχαρίστηση και ευεξία, γεγονός που μοιράστηκε με τους κατοίκους του χωριού του.
Και εγένετο ο καφές, ίσως το πιο διάσημο ρόφημα επί Γης στου οποίου το όνομα ορκίζονται άνθρωποι κάθε εθνικότητας, ηλικίας και κοινωνικής τάξης. Και σα να μην έφτανε ο τεράστιος αντίκτυπος που έχει ήδη ο καφές σε κοινωνικό και οικονομικό επίπεδο, καθιερώθηκε και η 1η Οκτωβρίου ως Παγκόσμια Ημέρα Καφέ για την προώθηση και τον εορτασμό του ροφήματος για ακόμα μεγαλύτερο boost του προϊόντος.
Στον ιστότοπο του International Coffee Organization αναφέρεται για τη συγκεκριμένη ημέρα: «…Είναι μια γιορτή της διαφορετικότητας, της ποιότητας και του πάθους του τομέα του καφέ. Είναι μια ευκαιρία για τους λάτρεις του καφέ να μοιραστούν την αγάπη τους για το ρόφημα και να στηρίξουν τα εκατομμύρια των αγροτών των οποίων τα προς το ζην εξαρτώνται από την αρωματική καλλιέργεια». Επιπλέον αναφέρεται: «Προώθηση των δικαιωμάτων σε ένα ασφαλές και υγιές εργασιακό περιβάλλον στην αλυσίδα εφοδιασμού του καφέ».
Ειρωνικό, αν σκεφτεί κανείς ότι παρά την τεράστια ζήτηση παγκοσμίως, οι καλλιεργητές υποφέρουν από φτώχεια και συχνά αναγκάζονται να εγκαταλείψουν τις φυτείες τους, αφού συνήθως κερδίζουν μόνο το 7 με 10% της λιανικής τιμής του καφέ, ενώ στη Βραζιλία κερδίζουν λιγότερο από το 2%. Όλα αυτά έχουν μια σειρά από κοινωνικές, περιβαλλοντικές και οικονομικές επιπτώσεις που όλοι εμείς -οι λάτρεις του καφέ- δεν γνωρίζουμε.
Ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι το γεγονός ότι για να καταφέρουν οι καλλιεργητές να επιβιώσουν, σταματούν τα παιδιά τους από το σχολείο με σκοπό να εργαστούν στις φυτείες καφέ. Σε αυτή την περίπτωση, η παιδική εργασία αυξάνεται ανάλογα με την τιμή του καφέ. Όσο μεγαλύτερο το κέρδος, τόσο ισχυρότερο και το κίνητρο να εργαστούν τα παιδιά στις καλλιέργειες, με τραγικές συνέπειες: τα παιδιά ηλικίας κάτω των έξι ετών συχνά εργάζονται οκτώ έως 10 ώρες την ημέρα και εκτίθενται σε πολλούς κινδύνους που απειλούν την υγεία και την ασφάλειά τους, από πολύωρη έκθεση στον ήλιο και τραυματισμούς, έως δηλητηρίαση από επαφή με αγροχημικά.
Η εκμετάλλευση παιδιών, γυναικών και γενικότερα ανθρώπων που βρίσκονται σε συνθήκες ακραίας φτώχειας είναι συνήθης τακτική για τις πολυεθνικές και τους μεγαλοκτηματίες που ξέρουν να παίζουν καλά το παιχνίδι της παγκοσμιοποιημένης αγοράς. Για παράδειγμα στην Κένυα, οι περιστασιακοί εργαζόμενοι συχνά αμείβονται με το εξωφρενικό ποσό των 12 δολαρίων το μήνα.
Εντέλει, μέσα από μια σειρά παραγόντων και συνθηκών, πολλοί εργάτες καταλήγουν να διαβιούν υπό συνθήκες σκλαβιάς, όσο και αν οι μεγάλες εταιρείες πασχίζουν να κρύβουν κάτω από το χαλί τις ανήθικες πρακτικές τους. Η υποδούλωση είναι έμμεση, αφού εργάζονται μόνο για να εξοφλήσουν τα χρέη τους. Έτσι, δεν είναι ασυνήθιστο για οικογένειες που αποτελούν μέρος του μόνιμου εργατικού δυναμικού σε μια φυτεία να εργάζονται και να ζουν εκεί για ολόκληρες γενιές και συχνά να υπερχρεώνονται λόγω του δυσβάσταχτου κόστους ζωής ή των τόκων από δάνεια για επείγουσα υγειονομική περίθαλψη.
Όλα αυτά τα τρομερά ζητήματα κρύβονται καλά μέσα σε μια κούπα αχνιστό καφέ, ή κολυμπούν ανάμεσα στα παγάκια σε ένα παγωμένο ρόφημα Arabica ή Robusta, όμως δεν σκεφτόμαστε καθόλου όλες αυτές τις διαστάσεις όταν πίνουμε το καφεδάκι μας. Μέσα σε όλα αυτά, πολλές εταιρείες δεσμεύονται για πιο ηθικές και βιώσιμες πρακτικές, ωστόσο το πρόβλημα είναι πολυεπίπεδο, βαθιά ριζωμένο και τα υπερκέρδη των εταιρειών δυσθεώρητα. Ένας συνδυασμός που κάνει κάθε προσπάθεια για βελτίωση των συνθηκών ουτοπική. Χαρούμενη Παγκόσμια Ημέρα Καφέ λοιπόν…
