Πώς ο φερώνυμος βιομήχανος όπλων αποφάσισε να βραβεύσει προσωπικότητες που εκπροσωπούν πέντε τομείς, μεταξύ των οποίων και η Ειρήνη. Το παρασκήνιο, οι αρνητές και οι στοιχηματικές αποδόσεις.
Ένα πρωινό του Απριλίου του 1888, ο Σουηδός χημικός Αλφρεντ Νόμπελ έμεινε κατάπληκτος από αυτό που διάβαζε στην πρωινή του εφημερίδα. Ο συντάκτης που είχε γράψει τη νεκρολογία για τον προσφάτως αποβιώσαντα αδερφό του, είχε κάνει ένα τρομερό λάθος: μπέρδεψε τα δύο αδέρφια και ανέφερε ως θανόντα τον ίδιο τον Άλφρεντ Νόμπελ και όχι τον Λούντβιχ. Όμως το πιο εξοργιστικό για τον Άλφρεντ ήταν το γεγονός ότι δίπλα στο όνομά του, φιγουράριζε ο χαρακτηρισμός «έμπορος θανάτου». Ο Άλφρεντ συγκλονίστηκε και αποφάσισε να κάνει ότι περνάει από το χέρι του για να μην τον θυμούνται μόνο για το γεγονός ότι είχε εφεύρει τον δυναμίτη και μια σειρά από άλλα όπλα μαζικού θανάτου.
Αυτή είναι λίγο πολύ, η πιο γνωστή εκδοχή σχετικά με το κίνητρο του χημικού να αφιερώσει την περιουσία του στη δημιουργία των βραβείων Νόμπελ. Ως γιoς του ανθρώπου που εφηύρε την υποβρύχια νάρκη, του πατέρα του Εμμανουήλ Νόμπελ, ο Άλφρεντ δεν θα μπορούσε παρά να ακολουθήσει τα βήματα του πατέρα του. Ασχολήθηκε ιδιαίτερα με τις εκρηκτικές ύλες, ίδρυσε εργοστάσιο παραγωγής νιτρογλυκερίνης και τελειοποίησε τον τρόπο παρασκευής ώστε να μπορεί να παράγει μεγάλες ποσότητες με ασφαλέστερο τρόπο, δηλαδή χωρίς να αποδεκατίζονται οι εργάτες του από τις εκρήξεις. Το 1875 εφηύρε τη ζελατοδυναμίτιδα και το 1888 την πολεμική άκαπνη πυρίτιδα. Ωστόσο, ο Άλφρεντ υποστήριζε ότι ήταν βαθιά ειρηνιστής και ο σκοπός για όλα τα πειράματά και τις ανακαλύψεις που τελικά τον έκαναν πλούσιο, ήταν να βρει ένα όπλο τόσο καταστροφικό που οι άνθρωποι θα φοβόνταν να χρησιμοποιήσουν, καθιστώντας τον πόλεμο αδύνατο. Παρ’ όλα αυτά κανένας δεν έδειχνε να πείθεται για τις προθέσεις του.
Έτσι, το 1895 έγραψε για τελευταία φορά τη διαθήκη του με την οποία όριζε ότι μετά το θάνατό του, το 94% της περιουσίας του θα πήγαινε στην ίδρυση και καθιέρωση ετήσιων βραβείων που θα έφεραν το όνομά του. Συγκεκριμένα, όρισε ότι τα βραβεία θα δίνονται σε αυτούς που το προηγούμενο έτος αφιέρωσαν τη ζωή τους προς όφελος της ανθρωπότητας σε πέντε τομείς: Χημεία, Λογοτεχνία, Φυσιολογία ή Ιατρική, Φυσική και Ειρήνη.
Πέθανε ένα χρόνο μετά τη σύνταξη της διαθήκης του, όμως η εκπλήρωση της τελευταίας του επιθυμίας καθυστέρησε από τις προσφυγές της οικογένειάς του που την αμφισβητούσε. Έτσι τα πρώτα βραβεία απονεμήθηκαν με κάποια καθυστέρηση, το 1901 και έκτοτε αποτελούν μέρος πολλών αξιοσημείωτων ιστοριών. Τρία μετάλλια έπρεπε να διαλυθούν στη Δανία για να κρατηθούν κρυφά από τους Ναζί και μετά τον πόλεμο, ο χρυσός ανακτήθηκε και το Ίδρυμα έδωσε στους βραβευθέντες νέα Νόμπελ. Δύο μετάλλια ανακατεύτηκαν μεταξύ διαφορετικών βραβευθέντων και χρειάστηκε να περάσουν τέσσερα χρόνια για να διορθωθεί το λάθος και ένα άλλο προκάλεσε αναστάτωση στην ασφάλεια του αεροδρομίου καθώς εμφανίστηκε εντελώς μαύρο στο μηχάνημα με τις ακτίνες Χ στο Fargo της Βόρειας Ντακότα.
Αρνητές Νόμπελ; Και όμως υπήρξαν! Ο Jean-Paul Sartre τιμήθηκε με το Νόμπελ Λογοτεχνίας το 1964 ωστόσο αρνήθηκε το βραβείο, όπως είχε κάνει και σε άλλες περιπτώσεις. Το 1973 ο Βιετναμέζος επαναστάτης και πολιτικός, Le Duc Tho, βραβεύτηκε με Νόμπελ Ειρήνης από κοινού με τον Υπουργό Εξωτερικών των ΗΠΑ Henry Kissinger. Το βραβείο ήταν για τη διαπραγμάτευση της ειρηνευτικής συμφωνίας του Βιετνάμ και ο Le Duc Tho είπε ότι δεν ήταν σε θέση να το δεχτεί το Νόμπελ Ειρήνης, καθώς στο Βιετνάμ συνεχιζόταν ο πόλεμος.
Και αρνητές με το ζόρι: Ο Hitler απαγόρευσε σε τρεις Γερμανούς, τους Richard Kuhn (Χημεία – 1938) Adolf Butenandt (Χημεία – 1939) και Gerhard Domagk (Φυσιολογία/Ιατρική – 1939), να δεχτούν τα βραβεία τους. Το 1958 ο Boris Pasternak, αποδέχθηκε αρχικά το Νόμπελ Λογοτεχνίας αλλά στη συνέχεια εξαναγκάστηκε από τη χώρα του, την ΕΣΣΔ, να το αρνηθεί.
Για το 2023 έχουν ανακοινωθεί μέχρι στιγμής μόνο οι βραβευθέντες για Φυσική και Ιατρική και είμαστε σε αναμονή για τους υπόλοιπους. Συγκεκριμένα, οι Pierre Agostini, Ferenc Krausz και Anne L’Huillier απέσπασαν Νόμπελ Φυσικής για τις πειραματικές μεθόδους που παράγουν ταχύτατους παλμούς φωτός για τη μελέτη της δυναμικής των ηλεκτρονίων στην ύλη. Οι Katalin Kariko και Drew Weissman, βραβεύτηκαν με Νόμπελ Ιατρικής για τις ανακαλύψεις τους σχετικά με τις τροποποιήσεις των νουκλεοσιδικών βάσεων που επέτρεψαν την ανάπτυξη αποτελεσματικών εμβολίων mRNA κατά του COVID-19.
Όσον αφορά τα Νόμπελ Ειρήνης και Λογοτεχνίας, τα στοιχήματα στις μεγαλύτερες εταιρείες στοιχημάτων της Ευρώπης έχουν πάρει φωτιά (στην Ελλάδα δεν προσφέρονται αυτή τη στιγμή αποδόσεις). Στα φαβορί για το Νόμπελ Ειρήνης θεωρείται ο Zelensky, ενώ δυνατό αουτσάιντερ αποτελεί και ο φυλακισμένος Ουιγούρος ακτιβιστής, Ilham Tohti, όμως πιθανή νίκη του ίσως προκαλέσει αντίδραση της Κίνας.
Σχετικά με το βραβείο Λογοτεχνίας οι στοιχηματικές αποδόσεις είναι πιο ισορροπημένες με τους υποψήφιους να έχουν αυτή τη στιγμή στην ίδια απόδοση (11.00).
Όπως και να έχει, τα βραβεία Νόμπελ είναι μια ανεξάντλητη πηγή από ενδιαφέρουσες ιστορίες και σημαντικές επιστημονικές ανακαλύψεις που αξίζουν την προσοχή μας, είτε στοιχηματίζουμε είτε όχι.
