Αν και ορισμένοι αναλυτές περίμεναν πως η ουκρανική αντίσταση στη ρωσική εισβολή (Φεβρουάριος 2022) θα διαρκούσε μόλις 72 ώρες, εντούτοις δύο χρόνια μετά, το σκηνικό του πολέμου στις πεδιάδες της ανατολικής Ουκρανίας παραμένει ζοφερό. Πώς φτάσαμε όμως ως εκεί;
Από τον σοβιετικό δεσποτισμό του Κόμματος της δεκαετίας του ‘70 στον σύγχρονο ρωσικό αυταρχισμό του καθεστώτος Πούτιν, δεν φαίνεται πως έχουν αλλάξει πολλά πράγματα. Ο πόλεμος στην Ουκρανία καλά κρατεί και η φιλία των λαών εξακολουθεί να είναι το ζητούμενο (και) στη σύγχρονη Ευρώπη.
Τις τελευταίες εβδομάδες η ρωσική αντεπίθεση στην περυσινή ουκρανική αντεπίθεση καταγράφει νίκες. Ο ουκρανικός στρατός οπισθοχωρεί αφήνοντας στους Ρώσους σημαντικούς θύλακες αλλά το σκηνικό παραμένει, λίγο ως πολύ, αμετάβλητο: η Ρωσία έχει αποσπάσει κομμάτι του ουκρανικού εδάφους, έχει «απελευθερώσει» περιοχές που θεωρεί πως της ανήκαν αλλά δεν έχει καταφέρει να κάμψει ολοκληρωτικά την αντίσταση των Ουκρανών.
Η στήριξη του ΝΑΤΟ προς την Ουκρανία γίνεται παιχνίδι ισχύος ανάμεσα σε πολιτικές φατρίες της Ουάσιγκτον, οι κυβερνήσεις στην Ευρωπαϊκή Ένωση εμφανίζουν σημάδια κόπωσης ενώ ο πρόεδρος Ζελένσκι διαπιστώνει πως τον εγκαταλείπουν οι μέχρι χθες καθοδηγητές του -αυτοί που από το 2014 παρέσυραν την Ουκρανία σε ένα βρώμικο παιχνίδι που τώρα πλέον έχει γίνει εφιάλτης.
Στα μέσα της δεκαετίας του ‘70, αρκετά χρόνια πριν την εξέγερση της Αλληλεγγύης στην Πολωνία, τη διάλυση της ΕΣΣΔ και την κατάρρευση του υπαρκτού σοσιαλισμού, ο καθηγητής του Πανεπιστημίου της Βαρσοβίας Λέσεκ Κολακόφσκι (1927 – 2009), ένας από τους κορυφαίους φιλοσόφους της Πολωνίας και αντίπαλος του φιλορωσικού καθεστώτος της πατρίδας του είχε δημοσιεύσει ένα εξαιρετικό κείμενο που έφερε τον τίτλο: «Θέσεις για την ελπίδα και την απελπισία».
Έγραφε τότε ο Κολακόφσκι, με αφορμή την εισβολή των Σοβιετικών στην Τσεχοσλοβακία (Αύγουστος 1968): «Παρ’ όλη την στρατιωτική ισχύ της σοβιετικής αυτοκρατορίας και την εισβολή στην Τσεχοσλοβακία, οι κεντρόφυγες τάσεις στο εσωτερικό του ‘ανατολικού μπλοκ’ δεν θα μπορέσουν να αναχαιτιστούν και η διάβρωση του εθνικισμού θα ροκανίζει ολοένα περισσότερο το οικοδόμημα που δεν υποστυλώνεται πια από την ιδεολογία. Αν αυτή η αποσύνθεση τρέφεται με εθνικό μίσος, η κατάληξη θα είναι μόνο το μακελειό». Ο Πολωνός φιλόσοφος είχε προβλέψει με σχετική ακρίβεια τα όσα ακολούθησαν την κατάρρευση του Συμφώνου της Βαρσοβίας και των παραφυάδων του: διάλυση στη Γιουγκοσλαβία, τρόμος στην Τσετσενία, πόλεμος στην Γεωργία, καταστροφή στην Αρμενία.
Αναλύοντας ακόμα περισσότερο την εικόνα που παρουσίαζε τότε ο γίγαντας του ανατολικού μπλοκ, η (φαινομενικά) πανίσχυρη Σοβιετική Ένωση του ‘70, ο Λ. Κολακόφσκι έγραφε πως το σοβιετικό σύστημα, αφημένο στην αδράνειά του, τη σιωπή και τον φόβο, θα προσπαθεί να λύνει πάντα τα προβλήματά του με διαδικασίες που ενισχύουν την καταπίεση αντί να την εξασθενίζουν, που σφίγγουν τα λουριά αντί να τα χαλαρώνουν.
«Η επέκταση των αστυνομικών μεθόδων διακυβέρνησης δεν είναι αποτέλεσμα έντονης αντίστασης αλλά, αντιθέτως, συνέπεια της απουσίας της» έγραφε στα μέσα της δεκαετίας του 1970 ο Πολωνός αντικαθεστωτικός και οι εικόνες που έρχονται από τη σύγχρονη Ρωσία στην μετά τον θάνατο του Αλεξέι Ναβάλνι περίοδο τον επαληθεύουν για μια ακόμα φορά. Το καθεστώς Πούτιν έχει επιδοθεί το τελευταίο διάστημα σε ένα ακόμα μπαράζ στυγνής τρομοκρατίας όσων λίγων διαφωνούν μαζί του σε μια χώρα που κανείς δεν (φαίνεται να) διαφωνεί πια μαζί του.
Επιστρέφουμε όμως στον Λέσεκ Κολακόσφκι, τον σημαντικό αυτό διανοητή του ευρωπαϊκού φιλελευθερισμού που με την πένα του και την προσωπική στάση του αντιστάθηκε στο πολωνικό καθεστώς και τον σοβιετικό δεσποτισμό της εποχής του.
Αν και γράφει σε ένα διαφορετικό ιστορικό πλαίσιο, εκείνο ενός ισχυρού ανατολικού μπλοκ όπου δεν έχουν ξεσπάσει ακόμα ολοκληρωτικά οι διαλυτικές τάσεις, ο Κολακόσφκι από τη μακρινή δεκαετία του 1970 στέλνει ένα ‘μήνυμα’ στους σύγχρονους στρατούς και λαούς που σφάζονται στις ανατολικές επαρχίες της Ουκρανίας: «Η αληθινή φιλία μεταξύ εθνών που η αμοιβαία δυσπιστία και η έχθρα τους έχουν ιστορικές ρίζες μπορεί να πραγματωθεί και να ενισχυθεί μόνο με επαφές και ανταλλαγές χωρίς κανέναν έλεγχο, αλλά ακριβώς αυτό φοβούνται περισσότερο οι ιθύνουσες ομάδες».
Ο πόλεμος στην Ουκρανία συμπλήρωσε αυτή την εβδομάδα δύο χρόνια καταστροφικού έργου και φωνές σαν αυτές του Λέσεκ Κολακόφσκι δεν μπορούν να ακουστούν υπό τα πυρά των όπλων που καταστρέφουν ακόμα μια ευρωπαϊκή χώρα.
Φωτογραφία: Ένα κορίτσι κάνει ποδήλατο μπροστά από ένα κατεστραμμένο κτίριο κατοικιών στο Ιρπίν, στην περιοχή του Κιέβου. 4 Αυγούστου 2022.
