Το Zeitgeist του έθεσε κάποια δύσκολα ερωτήματα -τον ουρανό με τα άστρα για την ακρίβεια- και εκείνος ανταποκρίθηκε: Πως δημιουργήθηκε το Σύμπαν και πότε θα έρθει το τέλος του κόσμου; Υπάρχει Θεός – δημιουργός πίσω από αυτό; Θα μπορέσουμε τελικά να αποικήσουμε τον Άρη κάποτε;
Συνέντευξη: Χαράλαμπος Νικόπουλος
Από το 1973 που ανέλαβε τη διεύθυνση του Ευγενίδειου Πλανηταρίου μέχρι και σήμερα που παραμένει επίτιμος διευθυντής του, αποτελεί τον επιστήμονα -είναι αστρονόμος και αστροφυσικός- που έφερε τους γαλαξίες και τους πλανήτες στα μέτρα του μέσου Έλληνα. Όλα αυτά τα χρόνια, με το γλαφυρό και εύληπτο ύφος του, κατάφερε μέσα από περιοδικά, εκπομπές, βιβλία και οπτικοακουστικά μέσα να μας ταξιδέψει από τον Σείριο μέχρι τον Ήλιο και να μας μιλήσει με τρόπο απλό και κατανοητό για τα άστρα που δεν θα μπορέσουμε ποτέ να δούμε από κοντά.
Γνωρίζουμε πώς δημιουργήθηκε το Σύμπαν;
Γνωρίζουμε, με βάση τις παρατηρήσεις και τις θεωρητικές μας ανακαλύψεις των τελευταίων 50 χρόνων. Τα χρόνια αυτά επικράτησε μια στοιχειώδης αλλά βασική εικόνα για τη δημιουργία και την εξέλιξη του Σύμπαντος, για την οποία ελάχιστοι μόνο κοσμολόγοι αμφιβάλλουν πλέον. Πρόκειται για το σκηνικό της δημιουργίας του Σύμπαντος από μιαν αρχική «Μεγάλη Έκρηξη». Σήμερα, δηλαδή, γνωρίζουμε ότι ζούμε σε ένα Σύμπαν που διαρκώς διαστέλλεται και ότι όλοι οι γαλαξίες απομακρύνονται συνεχώς από εμάς, και μάλιστα όλο και πιο γρήγορα όσο πιο απομακρυσμένοι είναι. Αλλά, όταν μιλάμε για τη «Μεγάλη Έκρηξη» που γέννησε το Σύμπαν, μη φανταστείτε κάτι σαν την έκρηξη κάποιας τεράστιας βόμβας! Με τον όρο Μεγάλη Έκρηξη οι σύγχρονοι επιστήμονες εννοούν μιαν «απείρως» γρήγορη και απότομη διαστολή του Σύμπαντος από ένα μέγεθος «απείρως» μικρό και κάτω από συνθήκες θερμότητας τεραστίων διαστάσεων. Η γέννηση δηλαδή και η μετέπειτα εξέλιξη του Σύμπαντος είναι κατά κάποιον τρόπο το «ξεδίπλωμα» του χρόνου και του χώρου από μια κατάσταση «άπειρης» πυκνότητας και θερμότητας σε μια κρύα και τεράστια σε μέγεθος σημερινή ύπαρξη. Κατά την γνώμη μου η θεωρία της Μεγάλης Έκρηξης, επικουρούμενη από τις προσθήκες των θεωριών του Πληθωρισμού και των Υπερχορδών, περιγράφει σήμερα ικανοποιητικά την πραγματική ιστορία του Σύμπαντος από τη γέννησή του και μέχρι σήμερα.
Στη Φυσική μάθαμε πως ότι έχει αρχή, έχει και τέλος. Το οποίο προαναγγέλλεται συχνά από διάφορους δήθεν προφήτες κατά καιρούς. Πότε θα έρθει το τέλος, λοιπόν;
Σήμερα ζούμε σε μιαν εποχή που θα μπορούσε κάλλιστα να θεωρηθεί ως η «Άνοιξη του Σύμπαντος». Μια εποχή κατά την οποία, σε καθημερινή σχεδόν βάση, τα αστρονομικά μας όργανα γίνονται μεγαλύτερα και τελειότερα ενώ οι γνώσεις μας για το Σύμπαν αυξάνουν με ταχύτατο ρυθμό. Οι γνώσεις αυτές μας έχουν δώσει τα εφόδια εκείνα με τα οποία μπορούμε να διατυπώσουμε (με αρκετή μάλιστα βεβαιότητα) τα πρώτα βήματα της γέννησης του Σύμπαντος, την εξελικτική του έκτοτε πορεία, αλλά και τον τρόπο και τον χρόνο του θανάτου του. Γιατί τα πάντα στο Σύμπαν μεταβάλλονται συνεχώς, έστω κι αν αυτή η μεταβολή γίνεται με πολύ αργούς ρυθμούς. Το κάθε τι, πάντως, στο Σύμπαν έχει μιαν αρχή κι ένα τέλος. Το ίδιο συμβαίνει και με τον κόσμο που μας περιβάλλει, είτε αυτός είναι η Γη μας είτε ολάκερο το Σύμπαν: τα πάντα είχαν μιαν αρχή και τα πάντα θα φτάσουν σε ένα τέλος. Γιατί το κοσμικό ρολόι, αν και χτυπάει αργά, χτυπάει αμετάκλητα. Η διαδικασία όμως του τέλους του Σύμπαντος θα είναι μια διαδικασία που θα διαρκέσει πάρα πολύ χρόνο και η οποία θα αρχίσει με το τέλος του δικού μας πλανήτη σε μερικά δισεκατομμύρια χρόνια από σήμερα!
Από ό,τι καταλαβαίνω έχουμε χρόνο δηλαδή για να στοχαστούμε πάνω στη δημιουργία. Υπάρχει Θεός πίσω από όλο αυτό το θαύμα;
Ο περίφημος Άγγλος αστροφυσικός Stephen Hawking σε μια συνέντευξή του στο CNN το 2010 ανέφερε ότι «ο Θεός ίσως υπάρχει, όμως η επιστήμη μπορεί να εξηγήσει το σύμπαν χωρίς να είναι απαραίτητος ένας δημιουργός». Παρόλο, δηλαδή, που μπορεί να υπάρχει Θεός, με οποιαδήποτε μορφή κι αν μπορεί να φανταστεί ο άνθρωπος, αυτός υποστήριζε ότι δεν απαιτείται η ύπαρξή του για να εξηγήσουμε αυτά που παρατηρούμε στη φύση. Είτε είναι σκοτεινή ύλη είτε είναι σκοτεινή ενέργεια είτε είναι η βαρυονική ύλη που μπορούμε να κατανοήσουμε.
Εσείς τι πιστεύετε;
Εγώ έχω αποφασίσει πριν από δεκαετίες να μη δίνω δημοσίως μια απλοϊκή απάντηση, αν κι έχω κι εγώ φυσικά τις δικές μου απόψεις πάνω στο θέμα. Η έννοια του Υπέρτατου Όντος είναι άλλωστε μια εντελώς προσωπική υπόθεση για τον καθένα μας, αφού σε αυτή την περίπτωση δεν μπορεί να μιλήσει το λογικό, μιλάει μόνο το συναίσθημα και το εσωτερικό του ανθρώπου. Αντίθετα στη Φυσική, τα πράγματα είναι πολύ πιο εύκολα επειδή στη Φυσική χρειάζονται και απαιτούνται αποδείξεις. Για αυτό λοιπόν, κι εγώ περιορίζομαι μόνο στην επιστήμη, στην οποία, για να είναι κάτι αποδεκτό πρέπει να αποδειχτεί, επανειλημμένα και από διαφορετικούς ερευνητές, είτε με το πείραμα είτε με την παρατήρηση. Κι εδώ είναι η διαφορά μεταξύ της επιστήμης και της πίστης. Για αυτό θεωρώ ότι αν δεν μπορούμε να αποδείξουμε όσα λέμε, δεν θα έπρεπε να εκφέρουμε δημοσίως άποψη πάνω σε ένα τέτοιο θέμα. Δεν ξέρω, αν σας απαντώ.
Τελικά η Γη είναι επίπεδη; Αστειεύομαι, αλλά ποιο είναι το πιο εξωφρενικό πράγμα που έχετε ακούσει και εμπίπτει στο επιστημονικό σας πεδίο;
Όταν ακούς κάτι τερατώδες να επαναλαμβάνεται πολύ συχνά παύει να ακούγεται εξωφρενικό κι ακούγεται πλέον βλακώδες και ανάξιο οποιασδήποτε ενασχόλησης. Όλες οι επονομαζόμενες ψευδοεπιστήμες: η αστρολογία, η άμεση επαφή με εξωγήινους, η πρόσφατη αναβίωση της άποψης ότι η Γη είναι επίπεδη, οι διάφορες θεωρίες συνομωσίας όπως η άρνηση ότι περπάτησαν άνθρωποι στο Φεγγάρι, κι ένα σωρό άλλες, είναι παραδείγματα τέτοιων ηλίθιων απόψεων. Οποιαδήποτε προσπάθεια σύνδεσης της ανθρώπινης εξέλιξης και της πορείας των άστρων στον ουρανό δεν είναι παρά παραμύθια της Χαλιμάς. Μην ξεχνάτε ότι οποιεσδήποτε επιδράσεις μπορεί να έχουν τα ουράνια σώματα πάνω στη Γη, αυτές είναι συνάρτηση της μάζας και της απόστασης. Άρα ο μαιευτήρας που φέρνει ένα μωρό στον κόσμο έχει μεγαλύτερη επίδραση, βαρυτική ή παλιρροιακή, (2,5 εκατομμύρια φορές μεγαλύτερη επίδραση) από την επίδραση της Σελήνης και τρισεκατομμύρια φορές μεγαλύτερη από όλους τους άλλους πλανήτες μαζί. Δηλαδή, αν έχουμε ένα ραδιοφωνάκι στο δωμάτιο που γεννιέται ένα παιδί, σε απόσταση ενός μέτρου, ο μαγνήτης στο μεγάφωνό του είναι εκατομμύρια φορές πιο ισχυρός πάνω στο μωρό από τα μαγνητικά πεδία όλων των πλανητών μαζί.
Μιλάμε διαρκώς για αποικισμό άλλων πλανητών. Είναι εφικτό κάτι τέτοιο ή παραμένει επιστημονική φαντασία;
Έχουν περάσει 50 χρόνια από την πρώτη επανδρωμένη αποστολή στη Σελήνη. Από τον Δεκέμβριο του 1972 όμως δεν έχουμε ξαναπάει. Γιατί κανείς μέχρι τώρα δεν ήταν διατεθειμένος να κάνει τις απαραίτητες επενδύσεις! Στη δεκαετία του 1960 η αμερικανική κυβέρνηση διέθετε 5,7% του ετήσιου προϋπολογισμού της για να επιτευχθεί ο στόχος του προέδρου Τζον Κένεντυ για την ασφαλή αποστολή ενός ανθρώπου στη Σελήνη και την επιστροφή του στη Γη. Σήμερα το ποσό αυτό έχει περιοριστεί στο 0,8%. Βέβαια, ο στόχος εκείνος είχε ως κινητήρια δύναμη τον ανταγωνισμό των ΗΠΑ με την τότε ΕΣΣΔ, ενώ σήμερα ένας τέτοιος ανταγωνισμός δεν υπάρχει. Τουλάχιστον προς το παρόν, γιατί δεν πρέπει να ξεχνάμε την γοργά αναπτυσσόμενη διαστημική παρουσία της Κίνας, αλλά και του ιδιωτικού παράγοντα, σαν τον Elon Musk, γιατί όντως σήμερα πλέον υπάρχει το δέλεαρ του κέρδους. Ήδη υπολογίζεται ότι αυτό το κέρδος υπερβαίνει τα 120 δισεκατομμύρια ευρώ. Πράγμα που σημαίνει ότι υπάρχει τεράστιο ενδιαφέρον για οτιδήποτε σχετίζεται με το Διάστημα και την παρουσία του ανθρώπου σε αυτό. Έτσι, εάν τα σχέδια που υπάρχουν από τις ΗΠΑ γίνουν πραγματικότητα στα επόμενα δέκα χρόνια, τότε κάποια μέρα πάνω στη Σελήνη θα δημιουργηθούν μεγάλοι επιστημονικοί σταθμοί από όπου θα καταφέρουμε να παρακολουθήσουμε λεπτομερώς την εξελικτική ιστορία του Ηλιακού Συστήματος που φυλάγεται ζηλότυπα στο έδαφος και στα σεληνιακά πετρώματα, αν και αποικισμό δεν προβλέπω. Με επιφυλακτικότητα θα σας έλεγα ότι δεν θα ήταν παράλογο να αναμένουμε επιστροφή του ανθρώπου στη Σελήνη τα επόμενα χρόνια. Όσο όμως κι αν θα το ήθελα προσωπικά, επανδρωμένα ταξίδια προς τον Άρη δεν βλέπω να υλοποιούνται πριν το 2100, εκτός κι αν μιλάμε για μία κι έξω αποστολή αυτοκτονίας. Σκεφτείτε ότι μια αποστολή ως τον πλανήτη Άρη θα απαιτήσει έξι με οκτώ μήνες συνεχούς πτήσης για να πάνε, με όλες τις δυσκολίες που ενέχει το εγχείρημα για το πλήρωμα. Αντίστοιχα άλλο τόσο θα διαρκέσει και η επιστροφή τους ενώ θα πρέπει να λάβουμε υπόψη μας ότι, σε αντίθεση με την αποστολή στη Σελήνη, το πλήρωμα θα πρέπει να περιμένει ώστε ο Άρης να βρεθεί και πάλι πλησίον της Γης. Κατά συνέπεια το ταξίδι τους θα απαιτήσει συνολικά περί τα δυο χρόνια. Πρέπει επίσης να κατασκευασθεί κι ένα νέου τύπου σύστημα μεταφοράς των αστροναυτών. Ο μελλοντικός όμως αποικισμός της Σελήνης ή του Άρη ή των άλλων δορυφόρων του ηλιακού μας συστήματος, αυτό μάλλον θα γίνει πραγματικότητα στα επόμενα 300 έως 1.000 χρόνια. Αλλά, αυτές θα είναι αποικίες περιορισμένες, γιατί δεν θα μπορέσει να επιβιώσει ο ανθρώπινος πολιτισμός, όπως τον ξέρουμε, σε τέτοια περιβάλλοντα. Ακόμη κι αν βρεθεί κάπου εκεί έξω μια νέα Γη, ένας πλανήτης όπου με το περιβάλλον του θα μπορεί να μας επιτρέψει να εξελιχθούμε πάνω του, πάλι θα χρειαστούμε αρκετές εκατοντάδες ή και χιλιάδες χρόνια για να διαμορφώσουμε την τεχνολογία που θα μας επιτρέψει ένα τέτοιο ταξίδι. Σήμερα κάτι τέτοιο είναι επιστημονική φαντασία, κι ούτε καν μπορούμε να διανοηθούμε τους τρόπους με τους οποίους θα κάνουμε τέτοια ταξίδια.
Διαβάστε επίσης:
Γιάννης Κότσιρας: «Αγαπώ την κουλτούρα, αλλά προτιμώ τα πιο απλά πράγματα»
Κατερίνα Βρανά: «Οι πολιτικοί πάνε να φάνε τη δουλειά μας!»
Μάνος Χατζιδάκις (1925 – 1994): «Γεννήθηκα κατευθείαν 21 χρονών»
