Στρες, το απαραίτητο αξεσουάρ του σύγχρονου εργαζόμενου και ένα ψυχοβιολογικό φαινόμενο που αποδιοργανώνει τις ικανότητές του, με δυσάρεστες επιπτώσεις. Και όμως, υπάρχει λύση.
Μελέτες ασφαλιστικών εταιρειών σε όλον τον κόσμο παρατηρούν σταθερά ότι πάνω από το 50% των εργαζομένων βρίσκουν τη δουλειά τους πολύ ή εξαιρετικά αγχώδη, με υπολογίσιμο ποσοστό εξ αυτών να τη θεωρεί ως τη μεγαλύτερη πηγή άγχους στη ζωή τους. Το άγχος στην εργασία εκδηλώνεται με κεφαλαλγίες, ημικρανίες, παροδικούς πόνους (στην κοιλιά στις γυναίκες, στην καρδιά ως προκάρδιο άλγος στους άνδρες), οσφυαλγίες, ανορεξία ή πολυφαγία, χρόνια κόπωση, αλλά και κρίσεις πανικού που εκδηλώνονται συχνά με αίσθηση μη επαρκούς αναπνοής, ταχυκαρδία, υπεριδρωσία και αύξηση της αρτηριακής πίεσης.Οι ψυχοσωματικές αυτές εκδηλώσεις γίνονται αιτία απουσίας από την εργασία για ουκ ολίγες μέρες το χρόνο και επιδεινώνουν την ποιότητα ζωής, υποβαθμίζοντας σταδιακά τις σχέσεις του ατόμου με τους δικούς του. Την ίδια στιγμή το άγχος αποτελεί καθοριστικό συντελεστή μείωσης της εργασιακής επίδοσης: ο εργαζόμενος δεν μπορεί να πάρει τις σωστές αποφάσεις, λειτουργεί σπασμωδικά και ασύμμετρα, βλέπει παντού μια απειλή, μεταφράζει λανθασμένα τα ερεθίσματα, περιχαρακώνεται στον εαυτό του, υιοθετεί την αντίσταση και την άρνηση ως νοοτροπία επιβίωσης. Έτσι, περιορίζει τη δημιουργικότητά του, την εξωστρέφεια, την όρεξη για πρόοδο και προσωπική ανάπτυξη μέσα σε ένα συλλογικό πλαίσιο, χάνοντας ταυτόχρονα τη χαρά της καλλιέργειας διαπροσωπικών σχέσεων και νέων φιλικών σχέσεων.
Ωστόσο, η αντιμετώπιση της κατάστασης είναι δύσκολη. Επτά στα δέκα άτομα με αγχώδεις διαταραχές παρουσιάζουν σύνδρομα, καταθλιπτικά συμπτώματα, προβλήματα συγκέντρωσης και διάσπασης προσοχής και εκτός των ψυχικών συμπτωμάτων, παρουσιάζουν σωρεία σωματικών προερχόμενα από διάφορα όργανα. Καθώς το άγχος βιώνεται ψυχολογικά ως δυσάρεστο και αποδιοργανωτικό συναίσθημα, το σώμα αντανακλαστικά εμφανίζει συμπτώματα και συναισθήματα συναγερμού, ως αποτέλεσμα της υπερέκκρισης «ορμονών επίθεσης» (νοραδρεναλίνη, αδρεναλίνη, ρενίνη, κορτιζόνη) σε μια προσπάθεια προσαρμογής. Η ζωή, άλλωστε, είναι ροή και η επιβίωση προϋποθέτει συνεχής προσαρμογή στο μεταβαλλόμενο περιβάλλον. Αδιαμφισβήτητα, όμως, η αλλαγή είναι νόμος της φύσης καθώς κάθε μέρα ο καθένας μας είναι και διαφορετικός βιολογικά.
Αυστηρώς βιολογικά το άγχος παλαιότερα θεωρείτο άυλη, ψυχική εκδήλωση. Πρόσφατα αποδίδεται σε δυσλειτουργίες ειδικών κέντρων του εγκεφάλου που διαμορφώνουν συναισθήματα. Οι δυσλειτουργίες έγιναν ιχνηλατήσιμες με τις νέες ανακαλύψεις της Νευροβιολογίας και των νευροδιαβιβαστικών πεπτιδίων που εκκρίνουν τα εγκεφαλικά κύτταρα ανάλογα με τα ερεθίσματα που δέχονται. Τα συναισθήματα είναι προϊόντα αυτού του κοκτέιλ. Οι ουσίες αυτές (π.χ. σεροτονίνη, ντοπαμίνη, ενδορφίνες και πολλά παράγωγά τους) υπολογίζονται σήμερα σε πειραματικά εργαστήρια. Η έλλειψη ή η πληθώρα τους επηρεάζει ευθέως την ψυχική ισορροπία και σταθερότητα του ατόμου.
Ολες οι αγχώδεις διαταραχές πρέπει να αντιμετωπίζονται ως χρόνιες που παρουσιάζουν ενδιάμεσα διαλείμματα. Τα συμπτώματα μπορεί να υποχωρούν, η προδιάθεση, όμως, είτε κληρονομική είτε επίκτητη παραμένει. Τα αγχολυτικά φάρμακα σε αυτές τις χρόνιες καταστάσεις δεν συνίσταται να χορηγούνται για μακρά διαστήματα, λόγω χρονιότητας και κινδύνου εξάρτησης. Ο γενικός κανόνας είναι συνταγογράφηση της μικρότερης δυνατής δόσης για το μικρότερο χρονικό διάστημα. Πρόσφατες έρευνες αναδεικνύουν ότι η μη φαρμακευτική ψυχολογική υποστήριξη, που στοχεύει να διδάξει τεχνικές αντιμετώπισης σωματικών και ψυχικών συμπτωμάτων άγχους, είναι το ίδιο αποτελεσματική με τη φαρμακευτική, έχοντας όμως μηδενικές παρενέργειες. Η ψυχοθεραπεία, όμως, απαιτεί μακροχρόνιες θεραπευτικές συναντήσεις που συνεπάγονται δαπάνες χρόνου και χρήματος, υπομονή και επιμονή. Η ψυχοθεραπεία περιλαμβάνει την ψυχανάλυση, τη γνωσιακή θεραπεία, τη θεραπεία συμπεριφοράς, τις τεχνικές χαλάρωσης και τη θεραπεία στήριξης. Ολες αυτές εφαρμόζονται μεμονωμένα ή συνδυαστικά. Οι χρόνιες ψυχολογικές δυσλειτουργίες πρέπει να αντιμετωπίζονται όπως ο διαβήτης, το κάπνισμα, η παχυσαρκία. Το πρόβλημα δεν είναι η πάθηση, αλλά η χρόνια επιτυχής διαχείρισή της. Κλειδί θεραπείας, η αναδιοργάνωση της σκέψης επί των πραγματικών δεδομένων. Η νέα θεραπευτική στοχεύει στην απόκτηση από το άτομο της ικανότητας συνειδητοποίησης και ανάλυσης (α)πιθανοτήτων του επικίνδυνου ιδεασμού του, με κριτήριο ότι αμέτρητοι παρόμοιοι ιδεασμοί του στο παρελθόν ουδέποτε πραγματοποιήθηκαν. Από την άλλη, η επιπόλαια υπεραισιόδοξη πληροφόρηση του ατόμου κάνει την πραγματικότητα πιο επικίνδυνη. Και αν λέγεται και είναι ορθό ότι ο υπερβολικά αισιόδοξος είναι συνήθως ο λιγότερα καλά πληροφορημένος, ο έγκαιρα και έγκυρα ενημερωμένος πάσχων πηγαίνει πάντοτε καλύτερα έχοντας κατανοήσει τη δύναμη της πρόληψης, αλλά τόσο αυτό από το οποίο πάσχει όσο και τα πραγματικά δεδομένα της εκάστοτε εργασιακής πραγματικότητας.
