Το Zeitgeist συνάντησε την πιο χαρακτηριστική φωνή της τηλεόρασης. Πίσω της βρίσκεται ένας εξαιρετικός δημοσιογράφος, ένα ευαίσθητος άνθρωπος που λόγω της φωνής του δέχτηκε μπούλινγκ στο σχολείο. Εκείνο ήταν το έναυσμα για να ξεκινήσει μια πορεία που δεν σταμάτησε ποτέ να ακούγεται.
Πρόσφατα βρέθηκα σε μια παρέα συναδέλφων, όταν η συζήτηση άρχισε να περιστρέφεται γύρω από την ποιότητα της ελληνικής τηλεόρασης και από ενδιαφέρουσες εκπομπές που έχουν περάσει κατά καιρούς. Μέχρι που κάποιος είπε ότι η καλύτερη εκπομπή που έχει περάσει από την ελληνική τηλεόραση είναι το «Σαν σήμερα τον 20ό αιώνα». Όλοι συμφωνήσαμε. Όπως και στο ότι αυτή η εκπομπή δεν θα ήταν ίδια χωρίς τη φωνή του εκφωνητή. Το ηχόχρωμά της, αλλά και η ροή του λόγου του, που ουσιαστικά μεταφέρει στον τηλεθεατή την ίδια τη ροή της ιστορίας, δείχνει ότι ο Αλέξανδρος Λαχανάς είναι η καταλληλότερη επιλογή ανθρώπου για να εκφωνεί την ιστορία που κρύβει η κάθε ημέρα, μέσα σε περίπου 15’. Εκτός από εκφωνητής της εκπομπής είναι και αρχισυντάκτης του κεντρικού δελτίου ειδήσεων της ΕΡΤ, τα τελευταία 26 χρόνια! Επίσης, διδάσκει δημοσιογραφία και ορθοφωνία ενώ την τελευταία δεκαετία έχει επεκτείνει τη διδακτική του δραστηριότητα σε πολλές πόλεις της επαρχίας. Συνάντησα τον Αλέξανδρο Λαχανά στο γραφείο του, στην ΕΡΤ, και μίλησα μαζί του για Ιστορία, τηλεόραση, αλλά και για την ιδιαίτερη φωνή του, η οποία στα σχολικά του χρόνια υπήρξε αφορμή για σκληρό μπούλινγκ.Πώς ξεκινάει η ιστορία σου;
Γεννήθηκα και μεγάλωσα στην Άρτα. Στα δεκαπέντε μου, λίγο πριν ξεκινήσω στην Α’ λυκείου, ήρθαμε στην Αθήνα και εγκατασταθήκαμε στου Ζωγράφου όπου παρέμεινα μέχρι το 2000. Ήρθα στην Αθήνα μετά από πίεση των δικών μου και δυσκολεύτηκα πολύ στην προσαρμογή, κυρίως ως προς τη γλώσσα. Αυτό δηλαδή για το οποίο έγινα κάπως γνωστός αργότερα. Εκείνη τη χρονιά όμως ήμουν αποδιοπομπαίος τράγος στο σχολείο, γιατί είχα ακόμα τη βαριά ηπειρώτικη προφορά. Δεν γνώριζα τότε την έκφραση, αλλά είχα υποστεί μπούλινγκ από τους συμμαθητές μου. Ήμουν πολύ μοναχικός. Δεν είχα φίλους και πήρε πολύ καιρό να με αποδεχτούν. Μάλιστα, έφαγα ξύλο από συμμορίες της γειτονιάς. Με αποδέχθηκαν μετά από μεγάλο διάστημα, όταν μια μέρα πήγα στο σχολείο με μισό σαγόνι μαυρισμένο και σχισμένο το ένα φρύδι μου από γροθιές. Το μπούλινγκ ήταν πολύ άγριο τότε. Και τώρα είναι. Απλά, τότε δεν υπήρχαν τα ΜΜΕ για να το αναδείξουν. Εμείς οι επαρχιώτες τρώγαμε γερό ξύλο. Ήταν λοιπόν μια περίοδος που αποφάσισα να φτιάξω την προφορά μου.
Ολόκληρο το καλοκαίρι, πρώτης προς δευτέρα λυκείου, διάβαζα λογοτεχνία δυνατά για να ακούω τη φωνή μου, μελετούσα μόνος μου, άκουγα πολύ ραδιόφωνο και πήγαινα σε θέατρα πρόζας. Έτσι, με αυτά τα όπλα, πήγα την επόμενη χρονιά στο σχολείο σαν ένας άλλος άνθρωπος. Κι εκεί πλέον, με αποδέχτηκαν, σε σημείο να γίνω αρκετά δημοφιλής. Σπούδασα δικηγόρος, έγινα μέλος του Δικηγορικού Συλλόγου της Αθήνας και άσκησα το επάγγελμα για εννέα χρόνια. Ώσπου, το 1989 έρχεται μια πρόταση από το ραδιόφωνο του Flash 96.1. Είχαν ακούσει τη φωνή μου σε διαφημίσεις και με κάλεσαν να κάνω μια οντισιόν φωνής. Μόλις έμαθαν όμως ότι είχα και συγγραφικές δυνατότητες, λόγω καλού υπόβαθρου από τη δικηγορία, κόλλησα με το ραδιόφωνο, το οποίο δεν σου κρύβω ότι είναι η μεγάλη μου αγάπη. Ακόμα κι αν μου ζητήσεις να το συγκρίνω με την τηλεόραση, θα επέλεγα ραδιόφωνο.
Ακόμα και αν το συγκρίνουμε με την εκπομπή «Σαν σήμερα»;
Τώρα βάζεις ένα άλλο θέμα. Ξέρεις, στο «Σαν σήμερα» εκτός από την αναγνωρισιμότητα, χρωστάω την ηρεμία και την ισορροπία μου. Μπορώ να πω, ακόμα και τη ζωή μου ως ένα σημείο. Να, γιατί. Το 1993 άρχισα να δουλεύω ταυτόχρονα ραδιόφωνο, τηλεόραση και δικηγορία. Στα νομικά, μη φανταστείς πολλά πράγματα. Έβγαζα κάποια διαζύγια φίλων. Δούλευα 15 – 16 ώρες την ημέρα. Ώσπου το 2002 ενημερώθηκα ότι απολύομαι από το ραδιόφωνο. Βέβαια, είχα την τηλεόραση, αλλά σπάραξα μέσα μου. Μου κόστισε πολύ το να σταματήσω από το ραδιόφωνο. Επίσης, βρισκόμουν σε μια πολύ κακή ψυχολογική κατάσταση, δεδομένου ότι εκείνο το διάστημα είχα χωρίσει από την πρώτη μου σύζυγο. Ήμουν στα πατώματα, όπως λέμε. Μου ήρθε η πρόταση για το «Σαν σήμερα τον 20ο αιώνα» από τον συνάδελφο τον Πάνο Παπαδόπουλο, τον οποίο γνώριζα από τον Flash. Ήταν μια διέξοδος. Μια μεγάλη πρόκληση για μένα που είχα ήδη κατοχυρώσει τη θέση μου ως αρχισυντάκτης του κεντρικού δελτίου από το 1995 και στην οποία συνεχίζω μέχρι σήμερα. 26 ολόκληρα χρόνια. Ξέρεις πόσες κυβερνήσεις πέρασαν σε αυτά τα 26 χρόνια; 12 κυβερνήσεις!
Τι σημαίνει αυτό για σένα ;
Αυτό έχει δύο αναγνώσεις. Οι κακές γλώσσες λένε «αυτός τα πάει καλά με όλους». Η άλλη ανάγνωση που θέλω να πιστεύω είναι πως το ότι δεν με έδιωξαν τόσες κυβερνήσεις σημαίνει ότι απλούστατα δεν μπόρεσαν να βρουν κάποιον καλύτερο για τη θέση. Δεν ισχύει πάντα το «ουδείς αναντικατάστατος». Δεν μου αρέσει να λέω μεγάλες κουβέντες, αλλά εκ των πραγμάτων, αυτό αποδεικνύεται. Επίσης, δεν χρωματίστηκα ποτέ μου πολιτικά. Κοίταζα να κάνω τη δουλειά μου έχοντας πάνω από όλα αυτοσεβασμό.
Πόσα χρόνια υπάρχει το “Σαν σήμερα τον 20ό αιώνα”;
Το «Σαν σήμερα» παίζεται 19 χρόνια σερί, με μόνη διακοπή επί ΝΕΡΙΤ που δεν ανανεώθηκε η σύμβαση του αρχισυντάκτη και ψυχής αυτής της εκπομπής, του Πάνου Παπαδόπουλου. Επί ΝΕΡΙΤ μου ζητήθηκε να κάνω την εκπομπή μόνος μου, κάτι που αρνήθηκα. Πρώτα από όλα, θα είχα παράλληλα και δέκα ώρες δουλειά στην αρχισυνταξία του δελτίου ειδήσεων. Πολλές οι ώρες δουλειάς. Όμως, έτσι κι αλλιώς, έθεσα σαν προϋπόθεση να επιστρέψει ο Πάνος για να συνεχίσουμε. Σε εκείνον όφειλα όλη την αναγνωρισιμότητα και την ώθηση που έδωσε η εκπομπή στην καριέρα μου.
Πολλά θέματα της εκπομπής έχουν να κάνουν με το εξωτερικό, υπήρξε συνεργασία με τηλεοράσεις και φορείς του εξωτερικού;
Βεβαίως! Η ΕΡΤ έχει θέματα στο αρχείο της που ξεκινούν από το 1905, από την κινούμενη τηλεόραση. Τότε αγόραζε η ΕΡΤ ταινιούλες των 9mm, οι οποίες ήταν αποθηκευμένες κάτω από πολύ πρόχειρες συνθήκες, μουχλιασμένες και σκοροφαγωμένες, πολλές από αυτές. Κανείς δεν είχε σκεφτεί να τις αξιοποιήσει ποτέ. Τις είχε αγορασμένες από ξένα δίκτυα. Για να ετοιμαστεί η πρώτη εκπομπή πέρασαν μήνες. Μερικές δεν είχαν ούτε χρονολογίες, ούτε καν περιγραφή του ποιος μιλάει. Έπρεπε να σκεφτείς, να ακούσεις τι λέει, και να καταλάβεις με την εις άτοπον επαγωγή. Έτσι αρχίσαμε να το δουλεύουμε. Ήταν όμως τρομακτική η αίσθηση ότι μπορείς να κάνεις ένα λάθος σε κάποιο πρόσωπο, γιατί οι φωτογραφίες της εποχής ήταν συγκεχυμένες, ή να πεις κάτι λάθος, π.χ. μια ημερομηνία ή ένα όνομα. Πολλές φορές, στη μετάφραση υπήρχε πρόβλημα γιατί οι κόπιες ήταν καμένες και ο ήχος δεν ήταν καλός. Ήταν πάρα πολύ δύσκολο. Θυμάμαι ότι οι πρώτες εκπομπές στήθηκαν με πάρα πολύ κόπο από τα δαιδαλώδη αρχεία της ΕΡΤ. Ήταν σε μεγάλες μπομπίνες. Εννοείται ότι δεν ήταν τίποτα ψηφιοποιημένο, πριν από το 1995.
Πόσα άτομα εργάζονται για την εκπομπή;
Στην αρχή ήμασταν τέσσερις. Ο Πάνος Παπαδόπουλος, εγώ και άλλα δύο άτομα. Τα τελευταία 10 χρόνια μείναμε εγώ και ο Παπαδόπουλος, του οποίου όμως η σύμβαση διακόπτεται κάθε καλοκαίρι. Με αποτέλεσμα να πρέπει να χωρέσουμε και τους τρεις καλοκαιρινούς μήνες μέσα στις βάρδιες των άλλων εννέα μηνών. Για αυτό και υπάρχει ένα κενό στον Αύγουστο, ο οποίος δεν έχει ολοκληρωθεί ποτέ. Μετά από 19 χρόνια, τώρα ολοκληρώνουμε τον Αύγουστο που έχει γεγονότα όπως Χιροσίμα, Ναγκασάκι, Ολυμπιακούς Αγώνες, τορπιλισμός της Έλλης.
Θεωρείς ότι συγκεκριμένη δουλειά αποτελεί παρακαταθήκη για τις επόμενες γενιές;
Σίγουρα. Πρώτα από όλα, εξαιτίας αυτής της εκπομπής ψηφιοποιήθηκε το αρχείο της ΕΡΤ. Δεύτερον, υπάρχουν σχολεία που μου ζητάνε να διδάσκεται το μάθημα της ιστορίας ηλεκτρονικά. Τι καλύτερο, λοιπόν, από το να παραδίδει ο καθηγητή ιστορία με τον κλασικό τρόπο, γιατί να μην το πάρουν από το «Σαν σήμερα» και να το προβάλλουν;
Μέσα από αυτή την εκπομπή, έχει τύχει να δεις κάποιο γεγονός να επαναλαμβάνεται μέσα στην Ιστορία με πανομοιότυπο τρόπο, σε τέτοιο βαθμό που να μένεις έκπληκτος;
Εκείνο που επαναλαμβάνεται, ειδικά στην ελληνική ιστορία, είναι οι εμφύλιοι. Η ελληνική ιστορία είναι γεμάτη με διχασμούς. Από τον πρώτο διχασμό, μετά στον δεύτερο της μικρασιατικής καταστροφής και στη συνέχεια στον τρίτο της κατοχής. Στον εμφύλιο, στη χούντα, στο δίπολο Μητσοτάκης – Παπανδρέου, Καραμανλής – Παπανδρέου, μέχρι σήμερα, στην Ελλάδα, φαίνεται σαν ένα dejavu, σαν να ξαναζείς το ίδιο έργο με διαφορετικούς πρωταγωνιστές και σε διαφορετικές χρονικές περιόδους. Στην πραγματικότητα είναι το ίδιο πράγμα. Ξεκινήσαμε από βενιζελικούς – φιλοβασιλικούς και φτάνουμε σήμερα σε σοσιαλιστές – νεοφιλελεύθερους.
Θεωρείς ότι θα πρέπει να πάψουμε να αναφερόμαστε σε Αριστερά και Δεξιά στην Ελλάδα;
Παντού έχουν πάψει. Μόνο στην Ελλάδα συνεχίζουν. Οι Έλληνες ήταν πάντα ανήσυχα μυαλά. Μην ξεχνάς ότι εδώ ξεκίνησε η δημοκρατία. Όταν οι Έλληνες έφτιαξαν τη βουλή των δήμων, δεν υπήρχε ούτε σκέψη για κάτι τέτοιο πουθενά στον κόσμο. Νομίζω ότι ως ανήσυχα μυαλά, αυτήν η ιστορία των 2.500 χρόνων, μας κυνηγάει μέχρι σήμερα. Δεν ξέρω αν είναι καλό ή κακό. Ίσως, με τις ακρότητες που συμβαίνουν σήμερα, τείνει προς το κακό. Εμένα, μου αρέσουν οι διαχωριστικές γραμμές, αρκεί να μη διχάζουν την κοινωνία. Δεν με πειράζει να λέγεται κάποιος αριστερός ή δεξιός. Καθένας έχει το δικαίωμα της γνώμης του και της έκφρασής του, αλλά να μην κάνει κακό στον άλλον, και κυρίως να μην δηλητηριάζει την κοινωνία. Δυστυχώς όμως, Αριστερά και Δεξιά στην Ελλάδα το κάνουν.
Έχει τύχει ποτέ να σε αναγνωρίσουν από τη φωνή σου στον δρόμο;
Πολύ συχνά! Σε ταξί, σε περίπτερο, σε φούρνο. Είναι ικανοποίηση για μένα το ότι, ακόμα και σήμερα που έχουν περάσει σχεδόν 20 χρόνια από την έναρξη της εκπομπής, έχει τύχει να βρεθώ σε περίπτερο μιας άγνωστης προς εμένα περιοχής και να με ρωτάει ο περιπτεράς «από πού γνωριζόμαστε;». Το ίδιο έχει συμβεί στην επαρχία, κατά τη διάρκεια των διακοπών μου, σε μέρη όπως η Κέρκυρα, η Καβάλα, η Πελοπόννησος.
Πριν περίπου μια εβδομάδα, βρέθηκα σε ένα κατάστημα με βιολογικά προϊόντα. Μόλις έφτασα στο ταμείο, είπα τέσσερις λέξεις, «θέλω και μία τσάντα». Εκείνη τη στιγμή γυρίζει εκείνος που ήταν μπροστά μου και λέει «Άλεξ, εσύ είσαι;». Έβγαλε τη μάσκα του και τότε είδα ότι ήταν ένας συνάδελφος από την εποχή που έκανα ραδιόφωνο στον Flash. Εκείνος είχε αποχωρήσει από το 1997, είχα δηλαδή να τον δω 24 ολόκληρα χρόνια. Φορούσα μάσκα, με το πέρασμα του χρόνου αραίωσαν τα μαλλιά μου και πλέον φορούσα γυαλιά. Με αναγνώρισε από τη φωνή μου.
Το «Σαν σήμερα τον 20ό αιώνα» θα συνεχιστεί και στον 21ο;
Ας ολοκληρώσουμε πρώτα τον μήνα Αύγουστο. Η αλήθεια είναι ότι το έχουμε σκεφτεί και είναι πολύ πιο εύκολο να το κάνουμε γιατί είναι ήδη όλα ψηφιοποιημένα. Δεν χρειάζεται να ψάχνουμε σε μπομπίνες για να βρούμε γεγονότα. Ό,τι συνέβη μετά το 2000 είναι απόλυτα ψηφιοποιημένο και από την ίδια την ΕΡΤ που έχει φροντίσει να το περάσει μέσα στα αρχεία της. Έχουν γίνει πάρα πολύ σημαντικά γεγονότα μετά το 2000. Νομίζω ότι θα είναι η επόμενη πρότασή μας, αλλά φαντάζεσαι να γίνει αυτό, να περάσουμε σε μια νέα φάση και να προβάλλεται η εκπομπή πάλι στις 2 μετά τα μεσάνυχτα; Κοίταξε ποιο είναι το παράπονό μας. Το «Σαν σήμερα» ανήκει στις εκπομπές με τη μεγαλύτερη αναγνωρισιμότητα, όχι μόνο στην ΕΡΤ, αλλά γενικά στην ελληνική τηλεόραση. Παρ’ όλα αυτά, πλέον παίζεται μόνο μεταμεσονύκτιες ώρες. Μεταξύ 1 – 4 π.μ. Νομίζω ότι θα μπορούσε να έχει μια συγκεκριμένη ώρα προβολής σε άλλη ζώνη, για παράδειγμα απογευματινή, ούτως ώστε να ξέρει ο τηλεθεατής ότι εκείνη την ώρα, θα δει για δέκα λεπτά αυτή την εκπομπή.
Θα άλλαζες κάτι στην τηλεοπτική δημοσιογραφία;
Με πονάει να ακούω συναδέλφους να μιλάνε άσχημα τα ελληνικά. Είναι σαν να με πυροβολούν στον κρόταφο. Δεν ισχυρίζομαι ότι τα ξέρω όλα. Κι εγώ κάνω λάθη, αλλά ψάχνοντας βρήκα απίστευτα μαργαριτάρια συναδέλφων, που μου έχει περάσει από το μυαλό ότι θα μπορούσα να γράψω ένα βιβλίο μόνο με αυτά. Κάποτε, όταν δουλεύαμε μαζί με τη Μαρία Χούκλη, η οποία είναι πολύ καλύτερη από μένα στη γνώση των ελληνικών, κάναμε διαγωνισμό με έννοιες λέξεων, κάτι σαν παιχνίδι «Ομιλείτε ελληνικά». Ο προφορικός λόγος είναι πολύ αδικημένος στην Ελλάδα. Παρόλο που τον χρησιμοποιούμε πολύ περισσότερες ώρες της ημέρας, δίνουμε περισσότερη σημασία στα γραπτά. Κι όμως, στα σχολεία μόνο η έκθεση διδάσκεται. Γιατί όχι και η ομιλία;
