Τα ιδεολογικά στηρίγματα και τα πρόσωπα που είναι σημεία αναφοράς του Ρώσου Προέδρου, οι διανοούμενοι και οι ιερωμένοι που τον επηρέασαν, σε μια μεγάλη χώρα που διακατέχεται από μια ακόμη μεγαλύτερη ιδέα.
Περισσότερο από ένας περιφερειακός πόλεμος στη βάση μιας εθνοτικής διαφοράς, ο πόλεμος στην Ουκρανία είναι μέρος ενός ευρύτερου σχεδίου που ξεκίνησε από την «επινόηση», πέρασε στην «αποκατάσταση» και προχωράει στη «θεμελίωση» της σύγχρονης Ρωσίας η οποία θυμίζει όλο και περισσότερο τσαρική αυτοκρατορία. Πότε δημιουργήθηκε η σύγχρονη Ρωσία; Με το τέλος της ΕΣΣΔ το 1991; Ή μήπως τον Φλεβάρη του 1986, όταν στο 27ο Συνέδριο του Κομμουνιστικού Κόμματος, ο Μιχαήλ Γκορμπατσόφ αναφέρει για πρώτη φορά δημόσια τον όρο Περεστρόικα;
Στο βιβλίο του «Η επινόηση της σύγχρονης Ρωσίας» (Επίκεντρο, 2017), ο δημοσιογράφος του Economist Αρκάντι Οστρόφσκι θεωρεί ότι η νέα Ρωσία δημιουργείται αμέσως μετά τον θάνατο του Ιωσήφ Στάλιν (1953). Ήταν η εποχή των αλλαγών στο σοβιετικό καθεστώς που προετοίμασαν το έδαφος για την ομαλή πτώση του 40 χρόνια αργότερα. «Η μεγαλύτερη αλλαγή από όλες ήταν ότι η χώρα δεν μπορούσε πλέον να μένει ούτε ενωμένη με τον τρόμο ούτε απομονωμένη από τον υπόλοιπο κόσμο», γράφει ο Οστρόφσκι, «Παρότι το Σιδηρούν Παραπέτασμα έστεκε ακόμα στη θέση του, λειτουργούσε περισσότερο σαν ένα φιμέ τζάμι παρά σας ένας τοίχος από τούβλα. Ο σοβιετικός λαός δεν ήταν ορατός από τη Δύση αλλά μπορούσε να την δει». Το 1989, στον απόηχο της Περεστρόικα, διεξήχθη μια δημοσκόπηση στη Σοβιετική Ένωση και η φράση «Είμαστε η χειρότερη χώρα του κόσμου» αντιπροσώπευε τότε περίπου το 7% των ερωτώμενων. Το 1991, στην πτώση της ΕΣΣΔ με την ίδια φράση συμφωνούσε το 51%. Τι είχε συμβεί;
Ο νέος Ρώσικος Μεγαλοϊδεατισμός
Εκεί λοιπόν, κατά τη διάρκεια της χαμένης δεκαετίας του 1990, η Ρωσία αρχίζει να εγκολπώνεται μια μεγαλοϊδεατίστικη ιδεολογία. Ο Πούτιν θέτει το αφήγημα περί εκδίκησης για την ταπείνωση της δεκαετίας του 1990 που επιβλήθηκε στη Ρωσία από τη Δύση στο επίκεντρο της αποκαταστατικής ιδεολογίας του. Σε αυτή την προσπάθεια συνέδραμαν θεωρητικοί που υποδαύλισαν τον ρωσικό μεγαλοϊδεατισμό προσφέροντας τις υπηρεσίες τους στη θεωρητική τεκμηρίωσή του. Ας δούμε κάποιες περιπτώσεις με ξεχωριστό ενδιαφέρον.
Το 1993 η ιστορικός Ναταλία Ναροτσίσκαγια (1948) διατύπωσε σε ένα άρθρο της στο λογοτεχνικό περιοδικό Nash Sovremennik με τίτλο Rossiia I Evropa μια πρώτη αντίληψη για την ενότητα κράτους, λαού και ατόμου στη Ρωσία. Γράφει η Ναροτσίσκαγια: «Η Ρωσία ήταν μια μοναδική, γιγαντιαία δύναμη στην Ευρασία με έναν Ορθόδοξο πυρήνα και το κοσμικό πνεύμα της μεγαλεπήβολης ιδέας της. Το μέλλον της Ρωσίας έγκειται στη δημιουργία ενός οργανικού κράτους όπου το άτομο δεν θα αντιτίθεται στην κοινωνία αλλά θα είναι εκδήλωση και φορέας της κρατικής εξουσίας».
Πηγαίνοντας ένα βήμα παραπέρα, ο Ιγκόρ Σαφαρίεβιτς (1923 – 2017), Ρώσος μαθηματικός, εθνικιστής και αντισημίτης έγραφε σε άρθρο του το 1993, 20 χρόνια πριν την προσάρτηση της Κριμαίας: «Η Σεβαστούπολη είναι κλειδί για την αναγέννηση της χώρας. Το σχέδιο για την ενοποίηση της Σεβαστούπολης, της Κριμαίας, της Novorossiya και της Ρωσίας δεν είναι κάποιο προδοτικό πλάνο του ρωσικού ιμπεριαλισμού. Είναι μια προσπάθεια για τον ορισμό μιας φυσικής και οργανικής μορφής της ρωσικής ύπαρξης έπειτα από τη σημερινή καταστροφή». Προφητικό κείμενο – φυτίλι.
Ο ρόλος της Εκκλησίας
Σύμφωνα με τον Χούμπερτ Ζάιπελ (1950), δημοσιογράφο των περιοδικών Stern και Spiegel, κινηματογραφιστή και συγγραφέα, ο οποίος πήρε συνέντευξη από τον Πούτιν το 2014 για το γερμανικό κανάλι ARD, η Ρωσική Εκκλησία είναι μέρος της εξίσωσης που προσπαθεί να λύσει ο Ρώσος πρόεδρος όσο αφορά την αναγέννηση του κράτους του. Ο Γερμανός δημοσιογράφος στο βιβλίο του «Πούτιν- Η εξουσία εκ των έσω» (Εκδόσεις Καστανιώτη, 2016) θεωρεί πως από το 2000 «βρίσκεται σε εξέλιξη το πολιτικό πείραμα της δημιουργίας μιας ισχυρής ρωσικής ταυτότητας με τη βοήθεια της θρησκείας. Ο ύψιστος κανόνας λέει πως ο λόγος της Αγίας Γραφής πρέπει να τηρείται ως σιδηρούς κανόνας σε ασταθείς καιρούς με συνεχώς μεταβαλλόμενες ηθικές αξίες. Σεβασμός στην εξουσία». Ξεχωριστή θέση στο Πάνθεον εκείνων που άμεσα ή έμμεσα έχουν επηρεάσει τη σκέψη του Προέδρου Πούτιν είναι ο Επίσκοπος Τύχων Σεβκούνωφ (1955), ο οποίος θεωρείται το μεγάλο αστέρι της Ρωσικής Εκκλησίας και προσωπικός φίλος του Προέδρου. Λέγεται ότι ο Τύχων συνδέει το ρωσικό ιερατείο με την πολιτική ηγεσία και το 2010 διορίστηκε μέλος της Επιτροπής Πολιτισμού και Τέχνης της Ρωσικής Ομοσπονδίας.
Ο Ζάιπελ μπόρεσε να μιλήσει με τον Τύχωνα το 2015 και μια από τις ρωτήσεις που του έθεσε ήταν ποια θα πρέπει να είναι η συνταγή για μια νέα Ρωσία. Η απάντηση του Επισκόπου ήταν εκπληκτική. «Σε μια αχανή χώρα σαν τη δική μας μπορεί κανείς να ηγηθεί μακροπρόθεσμα μόνο στη βάση των ιστορικών εμπειριών. Και μάλιστα εκείνων που υπήρχαν πριν την Επανάσταση, αλλά και των καλύτερων από τη Σοβιετική Ένωση. Η ιστορία είναι μια…» απάντησε ο Τύχων και πρόσθεσε με νόημα: «Ο μαρξισμός δεν λειτούργησε, όμως ούτε η δημοκρατία είναι βιώσιμη με αυτή τη φρικτή μορφή με την οποία μας επιβλήθηκε τη δεκαετία του ΄90. Η Ρωσία πρέπει να βρει τη δική της μορφή». Εξαίσιος πολιτικός ρεαλισμός και διορατικότητα από έναν πανέξυπνο ιερωμένο…
Διαβάστε επίσης
Τι έλεγε ο Πούτιν πριν από μια δεκαετία
Στο ντιβάνι με τον Βλάντιμιρ Πούτιν
Μεγάλο Αφιέρωμα: 30 χρόνια από την πτώση της ΕΣΣΔ
