Ποιος είναι ο λαός που ξαφνικά πέφτει (ή τον έριξαν) στη μαύρη τρύπα της ιστορίας και πληρώνει αδίκως και με το πιο βαρύ τίμημα το ότι βρέθηκε στην πιο αφιλόξενη και στραγγαλιστική πλευρά της ιστορίας;
Απέκτησαν ξαφνικά τη συμπάθειά μας. Μας θύμισαν ότι η Ευρώπη είναι ακόμη ένα ηφαίστειο που κρυφοκαίει στα έγκατά του. Μας προειδοποιούν ότι η (γεωπολιτική) ασφάλειά μας είναι μια έννοια τόσο επισφαλής όσο οι επιδιώξεις ενός επιθετικού γείτονα που καλύπτει τις δικές του ανασφάλειες. Οι Ουκρανοί είναι -παρά τα περίπου 45 εκατομμύριά τους- οι μεγάλοι άγνωστοι αυτού του πολέμου. Είναι όμως και οι μεγάλοι κατατρεγμένοι αυτού και του προηγούμενου αιώνα.
Σε κανένα άλλο ευρωπαϊκό κράτος η λέξη «λιμός» δεν προκαλεί τα ρίγη που προκαλεί στην Ουκρανία, τη χώρα που σήμερα πυρπολεί τις τιμές των σιτηρών στον κόσμο. Και αυτό διότι κατά τη δεκαετία του 1930 ένας φοβερός λιμός στην Ουκρανία (γνωστός ως Γολοντομόρ) άφησε πίσω του τεράστιο αριθμό νεκρών. Ο λιμός, ο οποίος δεν χτύπησε μόνο την Ουκρανία αλλά είχε φτάσει μέχρι τον Καύκασο, αποδόθηκε στον κακό σοβιετικό σχεδιασμό αγροτικής πολιτικής και την απομύζηση της ουκρανικής γης από τη Μόσχα, ενώ δεκαετίες αργότερα η ουκρανική δεξιά τον ανήγαγε σε ένα είδος Ολοκαυτώματος και ποινικοποίησε μάλιστα την αμφισβήτησή του. Η παραπάνω εκδοχή αμφισβητείται καθώς νεώτερες ερμηνείες κάνουν λόγο για λάθη που έγιναν στη διαδικασία της κολεκτιβοποίησης, για έριδες ανάμεσα σε τοπικές κοινωνικές ομάδες (κουλάκοι και εργάτες γης), για απουσία θεριστικών μηχανικών μέσων στην Ουκρανία κ.ά. κι όχι για κεντρική επιλογή της Μόσχας. Παρόλα αυτά, ο λιμός της δεκαετίας του 1930 υπήρξε μια σκληρή πραγματικότητα που βίωσαν εκατομμύρια Ουκρανοί.
Με το ξέσπασμα του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου και με πρόφαση την αντίσταση στον Άξονα, οι Σοβιετικοί εισέβαλαν στην Πολωνία το 1939 και απελευθέρωσαν (ή κατέλαβαν, για κάποιους) τη δυτική Ουκρανία που μέχρι τότε ανήκε στην Πολωνία. Η Ανατολική Ουκρανία, τμήμα τότε της ΕΣΣΔ είχε συμπληρώσει δύο δεκαετίες στο σοβιετικό στρατόπεδο. Την ίδια χρονιά η δυτική Ουκρανία εντάχθηκε στην ΕΣΣΔ και μια νέα εποχή ξεκίνησε για τα εκατομμύρια των κατοίκων του ενιαίου πλέον και πολυπληθούς κράτους- μέλους της Σοβιετικής Ένωσης.
Κατά τη διάρκεια της γερμανικής κατοχής η Ουκρανία πλήρωσε και πάλι φοβερό τίμημα. Ο Χίτλερ, ο οποίος αποκαλούσε την Ουκρανία «το πρωινό της Ευρώπης» εξαιτίας της πλούσιας σε δημητριακά παραγωγής της, ήθελε να διώξει τους αστικούς πληθυσμούς από το έδαφός της κρατώντας μόνο υποτελείς χωρικούς κι εργάτες γης. Η ναζιστική θηριωδία στη χώρα ήταν στυγερή, ορισμένοι ιστορικοί μάλιστα θεωρούν ότι η Ουκρανία είχε το μεγαλύτερο αριθμό νεκρών από κάθε άλλον μεμονωμένο κράτος στην ήπειρό μας, αν θεωρήσουμε τις σοβιετικές δημοκρατίες ως μεμονωμένα κράτη. Αξίζει να σημειώσουμε εδώ ότι κατά τη διάρκεια της γερμανικής κατοχής, στη διαμελισμένη από τους Ναζί Ουκρανία αναπτύχθηκε αξιόλογη αντίσταση η οποία (όπως και στη χώρα μας) είχε δύο παραφυάδες, την αμιγώς κομμουνιστική που δεν έβλεπε φυσικά κάτι άλλο για την επομένη μέρα παρά την επιστροφή της χώρας στην ΕΣΣΔ και μια δεξιόστροφη. Η δεύτερη προσέβλεπε σε μια ανεξάρτητη αλλά δυτικοποιημένη Ουκρανία στη μεταπολεμική εποχή. Επικράτησε η πρώτη.
Μετά την κατάρρευση του ναζιστικού μετώπου και την προέλαση του Κόκκινου Στρατού δυτικά (το Κίεβο απελευθερώθηκε τον Νοέμβριο του 1943, η Ουκρανία στο σύνολό της τον Οκτώβριο του 1944), αρκετές περιοχές της Κεντρικής Ευρώπης πέρασαν από τη μια στιγμή στην άλλη σε διαφορετική σφαίρα επιρροής, ενώ τα σύνορα αρκετών χωρών αναχαράχτηκαν.
Ύστερα από τη Συμφωνία της Γιάλτας το 1945, τη συμφωνία που διαμόρφωσε την Ευρώπη για περίπου μισό αιώνα, αλλά δεν κατάφερε να εξαλείψει τις παλιές αντιδικίες κι εχθρότητες, η Ουκρανία έγινε το θέατρο μετακινήσεων πληθυσμών από τα δυτικά στα ανατολικά και το αντίστροφο. Χρειάστηκαν αρκετά χρόνια πληθυσμιακών και εδαφικών ανακατατάξεων –το 1954 ο Χρουστσόφ, παλαιότερα κυβερνήτης της Ουκρανίας, της έκανε δώρο την Κριμαία- προκειμένου η πολυεθνοτική Ουκρανία να αποκτήσει την εικόνα που γνωρίσαμε μέχρι την κατάρρευση της Σοβιετικής Ένωσης. Μερικές δεκαετίες σχετικής ηρεμίας.
Με την πτώση της ΕΣΣΔ η Ουκρανία για μια φορά ακόμα βρέθηκε στο επίκεντρο της ιστορίας. Η οριστική απόσχισή της από το κοινό εθνοτικό σύνολο Ουκρανών – Λευκορώσων – Ρώσων, ένα σύνολο που για τους τελευταίους θεωρείται αδιάσπαστο, όπως δήλωσε πρόσφατα ο Πούτιν, θα την οδηγήσει επί μια 30ετία στην αναζήτηση της ευρωπαϊκής ταυτότητάς της η οποία για τους Ουκρανούς είναι όπως φαίνεται αδιαπραγμάτευτη.
Πόση σημασία όμως έχουν όλα αυτά τη στιγμή που η Ουκρανία διαλύεται και πάλι; Τι νόημα έχει η αναζήτηση ερεισμάτων στην μια ή την άλλη πλευρά της ιστορίας όταν η χώρα επιστρέφει στο παρελθόν; Όταν νέα σύνορα και μετακινούμενοι πληθυσμοί γίνονται απλές γραμμές και νούμερα;
Ο αντιρωσισμός στην Ουκρανία έχει χτυπήσει κόκκινο την τελευταία δεκαετία. Ο ρωσικός σωβινισμός υποδαυλίζεται από τον αναθεωρητισμό των ενοίκων του Κρεμλίνου. Οι δύο εθνικισμοί, δεν αφήνουν πολλά περιθώρια να δούμε, μια φορά τουλάχιστον, το ταλαιπωρημένο πρόσωπο ενός περήφανου άλλα άτυχου λαού στο κέντρο της Ευρώπης που δεν τα πήγαινε και πολύ καλά με τα σύνορα και τους «προστάτες» του. Από τη μία και την άλλη πλευρά…
Διαβάστε επίσης
Τι έλεγε ο Πούτιν πριν από μια δεκαετία
Στο ντιβάνι με τον Βλάντιμιρ Πούτιν
Μεγάλο Αφιέρωμα: 30 χρόνια από την πτώση της ΕΣΣΔ
