Η συγκλονιστική ιστορία του ανθρακωρυχείου που λειτουργούσε ως το τέλος της δεκαετίας του ’50, έβγαζε τον καλύτερο λιγνίτη της χώρας και πρωτοστάτησε σε αντιστασιακούς αγώνες πληρώνοντας βαρύ φόρο αίματος.
Λίγοι γνωρίζουν ότι κάποτε στην περιοχή της Καλογρέζας και του Νέου Ηρακλείου λειτουργούσαν για περισσότερα από είκοσι χρόνια ορυχεία λιγνίτη εξαιρετικής ποιότητας. Κρυμμένα μέσα στον αστικό ιστό, κυριολεκτικά κάτω από τα πόδια μας, απλώνονται οι στοές τους, οι φλέβες μιας πόλης ζυμωμένης με ιστορία και αγώνες.
Η Νέα Ιωνία στις αρχές του 20ου αιώνα ήταν σχεδόν ακατοίκητη. Ο ερχομός των προσφύγων μετά τη Μικρασιατική Καταστροφή άλλαξε το τοπίο και χιλιάδες οικογένειες βρήκαν στην περιοχή ελεύθερη γη για να απαγκιάσουν, να στήσουν το νοικοκυριό τους από το μηδέν. Στις αρχές της δεκαετίας του 1930, στην περιοχή της Καλογρέζας, ένας Μικρασιάτης πρόσφυγας ανακάλυψε τυχαία την ύπαρξη λιγνίτη, κατά τη διάρκεια εργασιών για τη διάνοιξη πηγαδιού. Το κοίτασμα αυτό έμελλε να αλλάξει τις τύχες πολλών ανθρώπων, να διαμορφώσει τη συγκεκριμένη περιοχή και τις όμορές της, και να παίξει τεράστιο ρόλο στην κοινωνικοοικονομική ζωή της χώρας.
Τα ανθρακωρυχεία Καλογρέζας / Νέου Ηρακλείου προμήθευαν αδιάκοπα λιγνίτη στα εργοστάσια ρεύματος σε Κερατσίνι και Λαύριο αλλά και την εταιρεία φωταερίου στο Γκάζι, όχι μόνο γιατί το κοίτασμα ήταν μεγάλο και ποιοτικά ανώτερο, αλλά και γιατί βρίσκονταν σε σχετικά κοντινή απόσταση από τα τρία αυτά εργοστάσια. Έτσι, επί δύο δεκαετίες άνθρωποι σκυφτοί, αγνώριστοι από την καρβουνόσκονη που εισχωρούσε σε κάθε πόρο του σώματός τους, χώνονταν στις σκοτεινές στοές και με τις αξίνες τους έσκαβαν τη γη για να φέρουν στην επιφάνεια τον μαύρο θησαυρό. Η έκταση του ορυχείου ήταν πάνω από 8.000 στρέμματα και μεγάλο τμήμα της σημερινής Καλογρέζας είναι χτισμένο επάνω σε αυτές τις στοές που κάθε χτύπημα της αξίνας σμίλευε την υπόγεια δαιδαλώδη διαδρομή χωρίς προορισμό, χωρίς τέλος και αρχή.
Κατά τη διάρκεια της Κατοχής, το ανθρακωρυχείο επιτάχθηκε όπως και οι εκατοντάδες εργαζόμενοί του, οι οποίοι αναγκάστηκαν να δουλεύουν υπό το άγρυπνο βλέμμα των Γερμανών. Ο ασφυκτικός έλεγχος των κατακτητών δεν εμπόδισε τον ΕΑΜ να εισχωρήσει μεταξύ των ανθρακωρύχων και να δημιουργήσει μια ισχυρή αντιστασιακή οργάνωση η οποία μεταξύ άλλων ενεργειών, προμήθευε με εκρηκτικές ύλες τον αγώνα από το απόθεμα του μεταλλείου.
Οι διαμαρτυρίες και οι απεργίες που οργάνωνε ο αντιστασιακός πυρήνας της Καλογρέζας ήταν μαζικές και έχουν αφήσει το στίγμα τους στην ιστορική μνήμη. Το 1944, μετά από μια αλληλουχία τραγικών γεγονότων, οι κατοχικές δυνάμεις αποφάσισαν να σφυροκοπήσουν την αντίσταση στο εκκολαπτήριό της, την εργατούπολη της Νέας Ιωνίας. Έστησαν κλοιό στην περιοχή της Καλογρέζας και επιτέθηκαν στους ανθρακωρύχους. Ακολούθησαν σκηνές φρίκης. Εισέβαλαν σε σπίτια, ξυλοκόπησαν, βασάνισαν, τρομοκράτησαν και συνέλαβαν 500 ανθρώπους. Είκοσι δύο από τους συλληφθέντες, ηγετικά στελέχη της αντίστασης, εκτελέστηκαν αφήνοντας τις τοπικές οργανώσεις ακέφαλες. Το μπλόκο της Καλογρέζας με τους 22 νεκρούς γράφτηκε με μελανά γράμματα στις σελίδες της σύγχρονης ιστορίας.
Αυτά τα γεγονότα ενέπνευσαν τον Γιάννη Ρίτσο να γράψει:
Στην Καλογρέζα σαν περνάς / Ξέγνοιαστε εσύ διαβάτη,
Με ευλάβεια πρέπει να πατάς, / Γιατί σε τούτα τα ληθάρια
Έπεσαν για τη λευτεριά / 22 παλικάρια
Μετά το τέλος της Κατοχής, τα ορυχεία λειτούργησαν για λίγο ακόμα αλλά σταδιακά το κοίτασμα άρχισε να στερεύει. Οι κάτοικοι, που την δεκαετία του ‘50 είχαν φτάσει τους 2.500, διαμαρτύρονταν πλέον για τις επιπτώσεις του ορυχείου στην υγεία τους. Παράλληλα, η ύπαρξη των λιγνιτωρυχείων εμπόδιζαν την οικιστική ανάπτυξη της περιοχής και την επέκταση των ορίων της πόλης, ενώ σημειώθηκαν και καθιζήσεις που δεν επέτρεπαν περεταίρω εξόρυξη. Το 1957 έκλεισαν και το 1962 σφραγίστηκαν οριστικά.
Σήμερα, ελάχιστα έχουν απομείνει που να θυμίζουν το παρελθόν και οι κάτοικοι παλεύουν να σώσουν τις μνήμες. Δυστυχώς, τα βοηθητικά κτίσματα των ορυχείων έχουν ισοπεδωθεί. Μονάχα το τσιμεντένιο κουφάρι του πύργου φόρτωσης στέκεται ακόμα απέναντι από το Ολυμπιακό Στάδιο σε μια άνιση αναμέτρηση, που δεν φαίνεται να κερδίζει. Σύντομα, και το τελευταίο ίχνος της γραμμένης με κάρβουνο ιστορίας, θα χαθεί στη λήθη...
Ακολουθήστε το zeitgeist.gr για να ενημερώνεστε πρώτοι για νέα θέματα και να στηρίξετε την ποιοτική δημοσιογραφία. Ένα like στο banner που βλέπετε κάτω αρκεί!
Διαβάστε επίσης
Τα πέτρινα σπίτια της Φρειδερίκης
Στο μυαλό του Βλάντιμιρ Πούτιν
Γκουστάβο Πογέτ: «Εδώ δεν έχω έρθει για ρηλάξ»
10 πράγματα που πρέπει να ξέρετε για τα ζυμαρικά
